ماه: مرداد ۱۴۰۴
کشف دنیا با دست‌هایی متفاوت
به مناسبت روز جهانی چپ‌دست‌ها؛
تصور کنید در دنیایی زندگی می‌کنید که همه چیز برای دیگری طراحی شده است؛ از قیچی ساده‌ای که در دست نمی‌نشیند تا میز تحریری که برای شما چپ‌پا می‌زند. این واقعیت زندگی میلیون‌ها چپ‌دست در سراسر جهان است. اما آیا این تمام ماجراست؟
سیزدهم اوت، مصادف با بیست و دوم مرداد، نه تنها یک تاریخ، بلکه جشن بزرگداشت تفاوت‌های شگفت‌انگیز انسان‌هاست: روز جهانی چپ‌دست‌ها. این نامگذاری که ریشه‌اش به سال ۱۹۷۶ میلادی بازمی‌گردد، برای اولین بار به طور رسمی در دنیا مطرح شد تا توجه‌ها را به سمت آن دسته از افرادی جلب کند که جهان را با دست چپ خود لمس می‌کنند.
چپ‌دستی، که به معنای گرایش طبیعی به استفاده از دست چپ برای کارهای دقیق، به‌ویژه نوشتن است، اکنون نه تنها یک ویژگی شناخته شده، بلکه موضوع پژوهش‌های علمی نویدبخشی است. اخیراً، دانشگاه آکسفورد از کشف ژنی خبر داده که گمان می‌رود نقش تعیین‌کننده‌ای در بروز چپ‌دستی ایفا کند. این کشف، دریچه‌ای نوین به سوی درک عمیق‌تر بیولوژیکی این ویژگی گشوده است.
در دنیایی که غالب آن راست‌دست هستند، چپ‌دست‌ها اقلیتی قابل توجه را تشکیل می‌دهند. پژوهش‌ها نشان می‌دهد که بین ۷۰ تا ۹۰ درصد جمعیت جهان را راست‌دست‌ها تشکیل می‌دهند؛ این یعنی از هر ۱۰ نفر، حداقل یک نفر چپ‌دست است. در کنار این دو گروه، درصد بسیار کمی نیز وجود دارند که به «یکسان‌دست» معروفند؛ افرادی که توانایی استفاده برابر از هر دو دست را دارند. این توزیع آماری، تنوع زیستی انسان را به زیبایی به نمایش می‌گذارد و اهمیت درک و پذیرش تفاوت‌ها را برجسته می‌کند.
دین آر کمپبل، بنیانگذار شرکت بین المللی چپ دست، اولین بار در سال ۱۹۷۶ تاریخ دقیق روز جهانی چپ دست ها را انتخاب کرد تا به افزایش آگاهی از مزایا و معایب چپ دست بودن کمک کند. مراسم سالانه روز جهانی چپ دست ها پس از اولین به رسمیت شناختن توسط کمپبل ادامه یافت و بعداً این روز به عنوان جشن رسمی توسط باشگاه روز چپ دست ها در ۱۳ آگوست ۱۹۹۷ اعلام شد.
علل و ریشه‌های چپ‌دستی و راست‌دستی: نگاهی عمیق‌تر
گرچه هنوز دلیل قطعی برای تعیین دست غالب افراد مشخص نیست، اما پژوهش‌ها تصویری پیچیده از تعامل عوامل ژنتیکی و محیطی ارائه می‌دهند. تخمین زده می‌شود که حدود ۲۵ درصد از گرایش به چپ‌دستی به عوامل ژنتیکی و ۷۵ درصد دیگر به تأثیرات محیطی مربوط باشد. نوزادان در ماه‌های اولیه زندگی، توانایی استفاده از هر دو دست را به طور تقریباً یکسان دارند، اما به تدریج و با گذشت زمان، یکی از دستان به عنوان دست غالب برای انجام کارهایی نظیر نوشتن، غذا خوردن و بازی کردن، برتری پیدا می‌کند. نظریه‌های متعددی در این زمینه مطرح شده‌اند که شامل نقش وراثت، فرآیندهای یادگیری در دوران رشد، و همچنین فعالیت‌های مغزی خاص در دوران جنینی و سال‌های اولیه پس از تولد است. این عوامل در کنار هم، سرنوشت دست غالب هر فرد را رقم می‌زنند.
تحقیقات پیشگامانه در مؤسسه فناوری ماساچوست (MIT) نشان‌دهنده تفاوت‌های جالبی در رشد مغزی بین کودکان چپ‌دست و راست‌دست در دوران جنینی است. یافته‌ها حاکی از آن است که مغز جنین‌هایی که احتمالاً چپ‌دست خواهند شد، در رحم مادر، از آزادی و انعطاف‌پذیری بیشتری در رشد برخوردار است. این انعطاف‌پذیری می‌تواند زمینه‌ساز تفاوت در نحوه پردازش اطلاعات و بروز استعدادهای خاص شود. این یافته‌ها، نظریه تأثیرگذاری مراحل اولیه رشد مغزی بر تعیین دست غالب را تقویت کرده و نشان می‌دهد که چگونگی شکل‌گیری ارتباطات عصبی در مراحل اولیه، نقش بسزایی در این تمایلات دارد.
چالش‌های چپ‌دست‌ها در جامعه
چپ‌دست‌ها در دنیایی که بیشتر برای راست‌دست‌ها طراحی شده، با چالش‌های روزمره‌ی متعددی روبرو هستند. از ابزارهای نوشتاری مانند قیچی و خط‌کش گرفته تا وسایل آشپزخانه و حتی ابزارهای صنعتی، بسیاری از طراحی‌ها ارگونومی دست راست را در اولویت قرار داده‌اند. این عدم تطابق می‌تواند منجر به احساس ناراحتی، کاهش کارایی و حتی در موارد نادر، آسیبهای جزئی شود. برای مثال، استفاده از ماوس کامپیوتر یا حتی باز کردن درب قوطی کنسرو می‌تواند برای یک چپ‌دست تجربه‌ای متفاوت و گاهی دشوار باشد.
در سیستم‌های آموزشی نیز، چپ‌دست‌ها ممکن است با چالش‌های خاصی مواجه شوند. بسیاری از مدارس این چالش را با اختصاص میزهای مخصوص یا ارائه وسایل نوشتن مناسب برای چپ‌دستان به چالش می‌کشند. این اقدامات می‌تواند به ایجاد فضایی مناسب‌تر برای یادگیری چپ‌دستان کمک کند
فراتر از مسائل فیزیکی، چپ‌دست‌ها گاهی با باورهای نادرست و تبعیض‌های فرهنگی نیز روبرو بوده‌اند. در گذشته، در برخی فرهنگ‌ها، چپ‌دستی با مفاهیم منفی مانند بدشانسی یا ناهنجاری مرتبط دانسته می‌شد که گاهی منجر به اجبار کودکان به تغییر دست غالب خود می‌گردید. با وجود پیشرفت‌های علمی و درک بهتر بیولوژیکی چپ‌دستی، هنوز هم این سوگیری‌ها در ناخودآگاه جمعی برخی جوامع باقی مانده است. روز جهانی چپ‌دست‌ها تلاش می‌کند تا این دیدگاه‌ها را اصلاح کرده و بر ارزش تنوع انسان‌ها تأکید کند.
پیوند چپ‌دستی با خلاقیت و توانایی‌های شناختی
تحقیقات علمی متعددی بر وجود ارتباط میان چپ‌دستی و طیف وسیعی از توانایی‌های شناختی و خلاقانه تأکید دارند. مطالعات نشان داده‌اند که چپ‌دست‌ها ممکن است در زمینه‌هایی مانند تفکر واگرا (خلاقیت)، مهارت‌های زبانی و توانایی حل مسائل پیچیده، عملکرد قوی‌تری از خود نشان دهند. این تفاوت‌ها احتمالاً به ساختار متفاوت مغز چپ‌دست‌ها بازمی‌گردد؛ به طور خاص، نحوه توزیع و ارتباط نیمکره‌های مغزی در آنها متفاوت است. برای مثال، در بسیاری از چپ‌دست‌ها، هر دو نیمکره مغز در پردازش زبان و سایر عملکردهای شناختی دخیل هستند که این امر می‌تواند منجر به انعطاف‌پذیری ذهنی و توانایی دیدن مسائل از زوایای مختلف شود.
درک بهتر چپ‌دستی نه تنها به فهم ما از تنوع انسان کمک می‌کند، بلکه می‌تواند کاربردهای عملی در علوم مختلف داشته باشد. به عنوان مثال، کشف ژن‌های مرتبط با چپ‌دستی، همانطور که اشاره شد، درک ما را از چگونگی رشد و تکامل مغز افزایش می‌دهد. همچنین، با توجه به اینکه چپ‌دست‌ها در برخی حوزه‌ها مانند ورزش‌های رقابتی (مثل تنیس یا شمشیربازی) یا مشاغل خلاقانه (مانند موسیقی و هنر) حضور پررنگ‌تری دارند، پژوهش بر روی این گروه می‌تواند به کشف استعدادهای نهفته و توسعه روش‌های آموزشی مناسب‌تر کمک کند.
چپ‌دست‌ها عموماً در دنیای ورزش نیز موفق عمل می‌کنند. بسیاری از ورزشکاران مشهور چپ‌دست، مانند تنیسور معروف «رادیک استپانک» و بوکسور «مایک تایسون»، به عنوان قهرمانان ورزشی شناخته می‌شوند. این موفقیت‌ها نشان‌دهنده قدرت و توانمندی چپ‌دستان در فعالیت‌های بدنی است.
معروف ترین افراد چپ دست تاریخ
تاریخ سرشار از چهره‌های برجسته‌ای است که با خلاقیت، هوش و اراده‌ی خود مسیر تاریخ را تغییر داده‌اند. در میان این بزرگان، افراد چپ‌دست جایگاه ویژه‌ای دارند؛ کسانی که با وجود زندگی در دنیایی که عمدتاً برای راست‌دست‌ها طراحی شده، توانسته‌اند نبوغ و استعدادهای منحصر به فرد خود را شکوفا کنند و در زمینه‌های گوناگون، از هنر و علم گرفته تا سیاست و ورزش، به موفقیت‌های چشمگیر دست یابند. در ادامه به برخی از این شخصیت‌های الهام‌بخش اشاره خواهیم کرد.
هنرمندان و دانشمندان خلاق: بسیاری از چهره‌های درخشان تاریخ در زمینه‌های هنر و علم، چپ‌دست بوده‌اند. لئوناردو داوینچی، نابغه دوران رنسانس، با دست چپ خود شاهکارهای هنری بی‌نظیری خلق کرد و همچنین در علم و مهندسی نیز نبوغ خود را به نمایش گذاشت. میکل‌آنژلو، هنرمند بزرگ دیگر، نیز گفته می‌شود که در هنگام نقاشی سقف کلیسای سیستین، از دست چپ خود استفاده می‌کرده است. در دنیای علم، آلبرت اینشتین، فیزیکدان برجسته قرن بیستم، چپ‌دست بود و نظریات انقلابی او همچنان الهام‌بخش دانشمندان است. این افراد نشان می‌دهند که چپ‌دستی با خلاقیت و نبوغ فکری پیوند عمیقی دارد.
رهبران سیاسی و شخصیت‌های تاریخی: در عرصه سیاست و رهبری نیز افراد چپ‌دست تأثیرگذار زیادی وجود داشته‌اند. ژولیوس سزار، امپراتور روم، و ملکه ویکتوریا از جمله رهبران قدرتمندی بودند که چپ‌دست بودند. در دوران مدرن، باراک اوباما، رئیس‌جمهور سابق ایالات متحده، نیز یکی از مشهورترین چپ‌دست‌های دنیای سیاست است. بیل گیتس، بنیانگذار مایکروسافت، نیز با دست چپ خود دنیای فناوری را دگرگون کرده است. این شخصیت‌ها با وجود چالش‌های احتمالی در دنیای راست‌دست‌محور، توانستند به موفقیت‌های چشمگیری دست یابند و تاریخ‌ساز شوند.
موسیقیدانان و ورزشکاران برجسته:دنیای موسیقی و ورزش نیز مملو از استعدادهای چپ‌دست است. پل مک‌کارتنی، عضو افسانه‌ای گروه بیتلز، با نواختن گیتار چپ‌دست خود، ترانه‌های جاودانه‌ای خلق کرده است. جیمی هندریکس، یکی از بزرگترین گیتاریست‌های تاریخ راک، نیز با گیتار چپ‌دست خود انقلابی در موسیقی ایجاد کرد. در دنیای ورزش، رافائل نادال، تنیسور اسپانیایی و یکی از پرافتخارترین بازیکنان تاریخ، یک چپ‌دست ماهر است که با قدرت و تکنیک خاص خود حریفان را مغلوب می‌کند. محمد علی کلی، بوکسور افسانه‌ای، نیز با سبک منحصر به فرد و چپ‌دستی خود، ورزشی را که در آن فعالیت می‌کرد، متحول کرد.
نقش روز جهانی چپ‌دست‌ها در افزایش آگاهی و حمایت
در سراسر جهان، روز جهانی چپ‌دست‌ها با برگزاری رویدادهای فرهنگی و اجتماعی متنوعی گرامی داشته می‌شود. این گردهمایی‌ها شامل جشنواره‌های هنری، نمایشگاه‌های ابزار و محصولات مخصوص چپ‌دست‌ها، مسابقات ورزشی و کارگاه‌های آموزشی است که در آنها افراد چپ‌دست تجربیات خود را به اشتراک می‌گذارند و با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند. این رویدادها فرصتی بی‌نظیر برای ایجاد حس همبستگی، تقویت روحیه جمعی و نشان دادن استعدادهای فراوان جامعه چپ‌دست‌ها فراهم می‌آورد و به آنها یادآوری می‌کند که تنها نیستند.
ساختن جهانی فراگیرتر برای همه
با وجود اینکه چالش‌های عملی مانند طراحی ابزارهای راست‌دست‌محور همچنان برای چپ‌دست‌ها وجود دارد، روز جهانی چپ‌دست‌ها بستری ایده‌آل برای ایجاد تغییرات مثبت و پایدار در نگرش جامعه فراهم می‌آورد. با افزایش آگاهی عمومی نسبت به این چالش‌ها و ترویج فرهنگ پذیرش تنوع، می‌توانیم به ساختن جهانی فراگیرتر کمک کنیم؛ جهانی که در آن تفاوت‌ها نه به عنوان مانع، بلکه به عنوان بخشی غنی از گستره‌ی انسانی دیده شوند. این روز، یادآوری مهمی است که با همدلی و درک، می‌توانیم محیطی عادلانه‌تر و راحت‌تر برای همه، فارغ از اینکه با کدام دست می‌نویسند یا کار می‌کنند، فراهم آوریم.
مربیان، آگاهی جنسی را به زبان ساده به کودکان منتقل سازند
تربیت جنسی در دوران ابتدایی، برخلاف تصور رایج، صحبت از مسائل بزرگسالانه نیست، بلکه درباره آموزش مهارت‌هایی چون شناخت بدن، حفظ حریم شخصی، آشنایی با مفهوم نه گفتن و تشخیص موقعیت‌های ناامن است. آموزش تدریجی و علمی این مفاهیم می‌تواند از بسیاری از آسیبهای جنسی و روانی در آینده پیشگیری کرده و پایه‌گذار جامعه‌ای آگاه، امن و سالم باشد.
گاهی والدین با شنیدن آموزش جنسی در مدارس ابتدایی، یا تعجب می کنند و یا دلهره حدود این آموزش را پیدا می کنند. باید گفت؛ آموزش جنسی در مدارس ابتدایی باید به جای تمرکز بر فعالیت جنسی، بر مباحث متناسب با سن کودک مانند درک بدن، بلوغ، روابط سالم و مرزها تمرکز کند. هدف از این آموزش، فراهم کردن پایه و اساس برای رشد سالم، تعاملات محترمانه و تصمیم‌گیری مسئولانه بوده و شامل؛ یادگیری در مورد انواع مختلف خانواده‌ها، نقش‌های جنسیتی و احترام به فضای شخصی است.
در این خصوص با مهری زارع داویجانی، روانشناس، مشاور و در عین حال دبیر مدرسه ابتدایی به گفت وگو نشستیم.
لزوم آموزش جنسی در مدارس ابتدایی
زارع پیشگیری از آسیبهای پنهان آموزش مسائل جنسی در سنین ابتدایی را یکی از حساس‌ترین و در عین حال ضروری‌ترین بخش‌های تربیت کودک دانست و گفت: در این دوره، کنجکاوی جنسی امری طبیعی بوده و سرکوب یا بی‌توجهی به آن می‌تواند زمینه‌ساز آسیبهای جدی‌تر در آینده کودک شود. والدین و مربیان باید بدانند که تربیت جنسی صرفاً به آموزش اندام‌های بدن محدود نمی‌شود، بلکه مفاهیمی مانند احترام به بدن خود و دیگران، حریم خصوصی، احساسات و مهارت نه‌گفتن را نیز در برمی‌گیرد. در این میان، مدارس و معلمان می‌توانند با بهره‌گیری از شیوه‌های غیرمستقیم و متناسب با سن، نقش کلیدی در آگاهی‌بخشی ایفا کنند.
پیشگیری از آسیبهای پنهان آموزش مسائل جنسی در سنین ابتدایی یکی از حساس‌ترین و در عین حال ضروری‌ترین بخش‌های تربیت کودک است
وی ادامه داد: استفاده از قصه‌ها، بازی‌ها، نمایش‌های ساده و برنامه‌های مشارکتی، به کودک کمک می‌کند تا ضمن حفظ معصومیت کودکانه، از حق آگاهی و محافظت از خود برخوردار باشد. همچنین لازم است که معلمان دوره ابتدایی آموزش‌های تخصصی در حوزه تربیت جنسی دریافت کنند تا هم خودشان دچار سردرگمی نشوند و هم بتوانند در کنار والدین، نقش مؤثری در پیشگیری از آزارهای جنسی و ارتقاء سلامت روانی ایفا کنند.
در این میان نقش کودکان نیز نباید نادیده گرفته شود، با آموزش مهارت‌های ارتباطی، جرات‌ورزی و شناخت احساسات، آنها می‌آموزند چگونه از خود محافظت کرده و در صورت مواجهه با خطر، بدون ترس یا شرم، موضوع را به بزرگ‌ترهای امن خود اطلاع دهند. در نهایت، هماهنگی خانه و مدرسه در این مسیر، ضامن رشد سالم کودکان در جامعه‌ای آگاه و امن خواهد بود.
ضرورت آموزش جنسی در مدارس ابتدایی با وجود دسترسی بی مرز کودکان به اطلاعات
این روانشناس معتقد است؛ با رشد سریع کودکان در دنیای امروز و دسترسی بی‌مرز به اطلاعات، تربیت جنسی صحیح دیگر یک انتخاب نیست، بلکه ضرورتی آموزشی است .متأسفانه، تابو بودن این موضوع در بسیاری از مدارس ابتدایی منجر به شکل‌گیری رفتارهای اشتباه یا پرخطر در کودکان شده است .آموزش تدریجی، متناسب با سن و فضای فرهنگی کودک، از ارکان اصلی پیشگیری در این حوزه است .
معلمان می‌توانند با آموزش مفاهیم ساده‌ای مثل “حریم شخصی”،”نه گفتن” و “اعتماد به والدین” در زمان خطر، به خودآگاهی جنسی کودک کمک کنند
مدرسه، به‌عنوان دومین نهاد تربیتی پس از خانواده، می‌تواند در نقش یک پایگاه ایمن و قابل اعتماد عمل کند. جایی که کودکان نه تنها اطلاعات درست دریافت کنند، بلکه بیاموزند چگونه از خود محافظت کنند. حضور معلمانی آموزش‌دیده که با زبان کودک و اصول روان‌شناسی رشد آشنا هستند، می‌تواند در کاهش آسیبهای جنسی مؤثر باشد .در واقع، معلمان می‌توانند با آموزش مفاهیم ساده‌ای مثل “حریم شخصی”،”نه گفتن” و “اعتماد به والدین” در زمان خطر، به خودآگاهی جنسی کودک کمک کنند.
زارع با حیاتی دانستن نقش والدین نقش والدین نیز در این امر اظهار داشت: والدینی که از کنجکاوی جنسی کودک نترسند و به جای سرکوب، پاسخ‌هایی ساده، علمی و متناسب با سن کودک ارائه دهند، زمینه‌ساز شکل‌گیری درک درستی از بدن، حریم و احترام می‌شوند. تعامل خانه و مدرسه، با رویکردی همدلانه، در پیشگیری از سوءاستفاده‌ها بسیار مؤثر است.
کودکان نیز باید یاد بگیرند که نقش فعالی در محافظت از خود داشته باشند. آموزش احساسات، نامگذاری اندام‌ها به‌درستی، و تمرین گفت‌وگو درباره موقعیت‌های مشکوک با والد یا معلم، مهارت‌هایی است که می‌توان در قالب بازی، قصه و آموزش‌های غیرمستقیم به کودک آموخت.
آموزش جنسی در مدارس ابتدایی، پیشگیری از بروز آسیبهای آینده
این دبیر مدرسه پس از سالها تجربه در امر تدریس در مدرسه و در ارتباط مستقیم با دانش آموزان در خصوص نادیده گرفته شدن تربیت جنسی در مدارس ابتدایی گفت: تربیت جنسی در دوران ابتدایی، برخلاف تصور رایج، صحبت از مسائل بزرگسالانه نیست، بلکه درباره آموزش مهارت‌هایی چون شناخت بدن، حفظ حریم شخصی، آشنایی با مفهوم نه گفتن و تشخیص موقعیت‌های ناامن است. آموزش تدریجی و علمی این مفاهیم در مدرسه، می‌تواند از بسیاری از آسیبهای جنسی و روانی در آینده پیشگیری کند.
کودک نیز می‌تواند با آموزش صحیح، تبدیل به فردی آگاه و توانمند شود؛ کسی که می‌داند چگونه از بدن خود مراقبت کند، در موقعیت‌های خطرناک کمک بخواهد و بین لمس خوب و بد تمایز قائل شود
معلمان با ایجاد فضای امن، پذیرنده و بدون قضاوت، نقش کلیدی در تربیت جنسی ایفا می‌کنند. استفاده از کتاب‌ها و بازی‌های مناسب سن، آموزش مهارت‌های خودمراقبتی، و گفت‌وگوی غیرمستقیم درباره احساسات، از جمله روش‌هایی است که می‌تواند همزمان با آموزش رسمی در کلاس، به کودکان در شناخت مرزهای شخصی کمک کند. مدارس با برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای والدین و معلمان، می‌توانند هماهنگی مؤثری بین خانه و مدرسه ایجاد کنند.
مهری زارع همچنین افزود: والدین باید کنجکاوی‌های جنسی کودک را به‌عنوان بخشی طبیعی از رشد بشناسند و پاسخ‌هایی صادقانه، کوتاه و متناسب با سن کودک ارائه دهند. نادیده‌گرفتن یا سرکوب این پرسش‌ها، کودک را به‌سمت منابع نادرست سوق می‌دهد.
کودک نیز می‌تواند با آموزش صحیح، تبدیل به فردی آگاه و توانمند شود؛ کسی که می‌داند چگونه از بدن خود مراقبت کند، در موقعیت‌های خطرناک کمک بخواهد و بین لمس خوب و بد تمایز قائل شود. تربیت جنسی سالم، پایه‌گذار جامعه‌ای آگاه، امن و سالم است؛ اگر خانواده، مدرسه و کودک، هر سه در این مسیر با هم حرکت کنند.
استرس و پرخوری عصبی؛ چگونه کنترل را دوباره به دست بگیریم؟
در دنیای پرشتاب و پرتنش امروز، استرس گاهی اوقات خود را در قالب پرخوری عصبی نشان می‌دهد؛ یک چرخه ناخوشایند که در آن، غذا به جای تسکین گرسنگی، به مرهمی موقت برای احساسات ناخوشایند تبدیل می‌شود. اما این چرخه قابل شکستن است. با شناخت ریشه‌های این رفتار و به‌کارگیری راهکارهای مؤثر، می‌توان کنترل زندگی را دوباره به دست گرفت و به سوی سلامتی جسمی و روانی گام برداشت.
پرخوری عصبی که به عنوان “اختلال پرخوری” (Binge Eating Disorder) نیز شناخته می‌شود، وضعیتی است که در آن فرد به طور مکرر مقادیر زیادی غذا را در مدت زمان کوتاه مصرف می‌کند و احساس می‌کند کنترلی بر خوردن خود ندارد. استرس یکی از شایع‌ترین محرک‌های این اختلال است. بدن ما در پاسخ به استرس، هورمون‌هایی مانند کورتیزول را ترشح می‌کند که می‌تواند اشتها را افزایش دهد و تمایل به مصرف غذاهای پرکالری و راحت را تشدید کند. مقابله با این چرخه نیازمند یک رویکرد چندوجهی است که جنبه‌های شناختی، رفتاری، هیجانی و محیطی را در بر می‌گیرد.
پرخوری عصبی ریشه در مسائل عمیق‌تری مانند استرس، اضطراب، افسردگی، تصویر بدنی منفی و تجربیات آسیب‌زا دارد. برای مقابله مؤثر با این اختلال، نیاز به یک رویکرد چندوجهی است که نه تنها به جنبه‌های رفتاری (مانند الگوهای خوردن)، بلکه به جنبه‌های شناختی (مانند افکار و باورها)، هیجانی (مانند احساسات و عواطف) و محیطی (مانند شرایط زندگی و روابط اجتماعی) نیز توجه کند. هدف نهایی، ایجاد یک رابطه سالم و متعادل با غذا و بدن، و یادگیری راهبردهای مؤثر برای مدیریت استرس و احساسات ناخوشایند است.
همچنین فشارهای اجتماعی و فرهنگی برای داشتن اندام لاغر، تبلیغات رسانه‌ای که بدن‌های غیرواقعی را به عنوان الگو معرفی می‌کنند، و تجربه‌های تبعیض و قلدری مرتبط با وزن، نیز می‌توانند تصویر بدنی منفی و نارضایتی از خود را تشدید کنند و به پرخوری عصبی منجر شوند.
راهکارهای کلیدی برای مدیریت و غلبه بر پرخوری عصبی ناشی از استرس
شناخت‌درمانی : شناخت‌درمانی یکی از مؤثرترین رویکردهای درمانی برای اختلالات خوردن، از جمله پرخوری عصبی است. این رویکرد بر این اصل استوار است که افکار، احساسات و رفتارها به هم مرتبط هستند و تغییر در یکی می‌تواند بر دیگری تأثیر بگذارد.
شناسایی و به چالش کشیدن افکار ناکارآمد: اولین قدم، آگاهی از افکاری است که قبل، حین و بعد از پرخوری به ذهن شما می‌آیند. این افکار ممکن است شامل خودسرزنشگری (“من اراده ندارم”، “چرا همیشه اینطوری می‌شم؟”)، کمال‌گرایی (“اگر نتونم کامل رعایت کنم، پس دیگه بی‌خیال!”) یا پیش‌بینی‌های منفی (“حتماً الان پرخوری می‌کنم”) باشند.
زمانی که این افکار را شناسایی کردید، باید با شواهد واقعی آنها را بسنجید. آیا واقعاً اراده ندارید یا فقط در شرایط استرس‌زا این اتفاق می‌افتد؟ آیا یک اشتباه کوچک به معنای شکست کامل است؟ جایگزینی این افکار با افکار واقع‌بینانه‌تر و مثبت‌تر مانند حتی اگر امروز ناخواسته پرخوری کردم، می‌توانم از وعده بعدی دوباره مسیر درست را انتخاب کنم می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد.همچنین یادگیری تکنیک‌های جدید برای مدیریت استرس و احساسات ناخوشایند به جای پناه بردن به غذا نیز از توسعه راهبردهای مقابله‌ای سالم به شمار می رود.
تنفس عمیق: تمرینات ساده تنفس شکمی می‌تواند سیستم عصبی پاراسمپاتیک را فعال کند و احساس آرامش را افزایش دهد. کافیست چند دقیقه بنشینید، چشم‌ها را ببندید و نفس‌های عمیق و آهسته بکشید، هوا را به شکم خود هدایت کنید و سپس به آرامی بازدم کنید.
ذهن‌آگاهی: تمرین ذهن‌آگاهی به شما کمک می‌کند تا در لحظه حال زندگی کنید و از قضاوت خودداری کنید. می‌توانید با تمرکز بر حواس پنجگانه (چه چیزی می‌بینید، می‌شنوید، بو می‌کنید، لمس می‌کنید و می‌چشید) یا با مدیتیشن‌های هدایت‌شده، این مهارت را تمرین کنید. این کار به شما کمک می‌کند تا با احساسات دشوار روبرو شوید بدون اینکه بلافاصله به آنها واکنش نشان دهید.
فعالیت‌های بدنی منظم: ورزش نه تنها به کاهش استرس کمک می‌کند، بلکه اندورفین آزاد می‌کند که خلق و خو را بهبود می‌بخشد. پیاده‌روی، دویدن، شنا، یوگا یا هر فعالیتی که از آن لذت می‌برید، می‌تواند مؤثر باشد.
فعالیت‌های آرامش‌بخش: اختصاص دادن زمان برای فعالیت‌هایی که به شما آرامش می‌دهند، مانند گوش دادن به موسیقی، مطالعه، حمام آب گرم، باغبانی یا گذراندن وقت با حیوانات خانگی.
برنامه‌ریزی و مدیریت زمان: احساس غرق شدن در کارها و مسئولیت‌ها می‌تواند استرس‌زا باشد. سازماندهی کارها، تعیین اولویت‌ها و استراحت‌های کوتاه در طول روز می‌تواند به کاهش این احساس کمک کند.
ایجاد نظم در وعده‌های غذایی: خوردن منظم وعده‌های غذایی متعادل (صبحانه، ناهار، شام) و میان‌وعده‌های سالم می‌تواند به تثبیت قند خون و جلوگیری از گرسنگی شدید که منجر به پرخوری می‌شود، کمک کند. از حذف وعده‌های غذایی خودداری کنید.
پرهیز از رژیم‌های سختگیرانه: رژیم‌های غذایی بسیار محدودکننده اغلب نتیجه عکس می‌دهند و می‌توانند باعث احساس محرومیت و در نهایت پرخوری شوند. تمرکز بر تعادل و تنوع غذایی مهم‌تر از حذف کامل گروه‌های غذایی است.
انتخاب غذاهای مغذی: مصرف غذاهای کامل و مغذی مانند میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل و پروتئین‌های کم‌چرب به بهبود خلق و خو و سطح انرژی کمک می‌کند.
توجه به سیگنال‌های گرسنگی و سیری بدن: یاد بگیرید به نشانه‌های واقعی گرسنگی (مانند صدای معده، ضعف) و سیری (احساس رضایت و پر بودن ملایم) توجه کنید و بر اساس آنها غذا بخورید، نه بر اساس احساسات یا عوامل بیرونی.
آماده‌سازی محیط غذا خوردن: سعی کنید در محیطی آرام و بدون حواس‌پرتی (مانند تماشای تلویزیون یا کار با موبایل) غذا بخورید تا بتوانید از طعم و بافت غذا لذت ببرید و نشانه‌های سیری را بهتر تشخیص دهید.
پاکسازی محیط از غذاهای محرک: سعی کنید غذاهایی را که معمولاً در زمان پرخوری مصرف می‌کنید، در دسترس نداشته باشید یا از خانه حذف کنید.
ایجاد فضای حمایتی: صحبت کردن با دوستان، خانواده یا شریک زندگی در مورد احساسات و چالش‌هایتان می‌تواند بسیار تسکین‌دهنده باشد. حمایت اجتماعی قوی، یک عامل محافظتی مهم در برابر استرس و اختلالات خوردن است.
نوشتن خاطرات غذایی و احساسی: ثبت آنچه می‌خورید، زمان خوردن، میزان گرسنگی و احساسات قبل و بعد از آن، می‌تواند به شناسایی الگوها و محرک‌ها کمک کند.
یادگیری “نه” گفتن: توانایی رد کردن موقعیت‌ها یا فشارهایی که باعث استرس یا پرخوری می‌شوند.به طور مثال فردی که پس از یک روز کاری پرفشار احساس خستگی و اضطراب می‌کند و تمایل به خوردن یک بسته کامل چیپس دارد، می‌تواند با چند دقیقه تمرین تنفس عمیق، قدم زدن کوتاه در خانه یا گوش دادن به موسیقی آرامش‌بخش، این میل را مدیریت کرده و به جای آن یک میان‌وعده سالم مانند میوه یا ماست انتخاب کند. این تغییر کوچک اما مداوم، در طول زمان تفاوت بزرگی ایجاد می‌کند.
مقابله با پرخوری عصبی ناشی از استرس یک فرآیند تدریجی است که نیازمند صبر، خودآگاهی و تلاش مداوم است. با ترکیب رویکردهای شناختی، رفتاری، مدیریت استرس و تغذیه سالم، و در صورت لزوم با کمک گرفتن از متخصصان، می‌توان این چرخه را شکست و به سمت یک زندگی سالم‌تر و متعادل‌تر حرکت کرد. به یاد داشته باشید که شفقت به خود و پذیرش اشتباهات به عنوان بخشی از مسیر یادگیری، کلیدی است.
منسف؛ غذای خوش طعم اردنی
منسف غذای محلی کشور اردن است که در سایر کشورهای عربی نیز طبق می‌شود. این غذا از جمله محبوب‌ترین غذاها در دنیاست که شباهت زیادی به غذای ایرانی دارد. ما برای شما در این مطلب طرز تهیه این غذای خوشمزه عربی را خواهیم گفت.
غذاهای جهان معمولا حاوی داستانها، احساسات و عواطفی است که باورهای گذشته مردم را شکل می‌دهند. در این میان غذاهای عربی بعنوان یکی از خوش طعم‌ترین و متنوع‌ترین غذاها در جهان بازتابی از این روحیات و فرهنگ است.
یکی از معروف‌ترین غذاهای کشور اردن که شباهت زیادی به غذاهای ایرانی داشته و طعم آن باب میل ما ایرانی‌هاست، غذای منسف (Mansaf) است که امروزه می‌توان آن را در بسیاری از رستوران‌های مدیترانه‌ای واقع در اغلب کشورهای جهان یافت. دلیل اصلی نام گذاری این خوراک بزرگی سینی یا طبقی است که در آن غذا ریخته می‌شود (منسف به معنی سینی بزرگ است).
این جنس از غذا به ترکیب پلوی ایرانی بسیار نزدیک است بوده اما در آن به جای استفاده از رب، از ماست استفاده می‌کنند. تلاش کردیم در این ترکیب، کمی تغییرات در ایجاد کنیم تا به ذائقه ما ایرانی‌ها نزدیک باشد.
مواد اولیه
برنج: ۴ لیوان
پیاز: ۱ عدد
گوشت گوسفندی: ۱ کیلوگرم
ماست یونانی: ۳ لیوان
سیر: ۶ حبه
ادویه گرم ماسالا: ۱ قاشق غذاخوری
پودر زیره: ۱ قاشق غذاخوری
برگ بو: ۲ عدد
هل: نصف قاشق چای خوری
خلال بادام: نصف لیوان
استاک گوشت: ۱ و نیم لیوان
کره: ۱۰۰ گرم
فلفل و نمک و زردچوبه: به مقدار لازم
نان: به مقدار لازم
گشنیز تازه: برای تزیین
زمان لازم برای آماده‌سازی مواد اولیه ۱ تا ۲ ساعت و مدت زمان مورد نیاز برای پخت منسف پلو اردنی ۲ تا ۳ ساعت مورد نیاز است.
طرز تهیه
بخش اول
برنج را خوب شده و در سپس اجازه دهید در ظرفی با یک قاشق غذاخوری نمک خیس بخورد. همزمان گوشت تهیه شده (ترجیحا گوشت گوسفندی) را پس از شستشو در اندازه‌های درشت تکه تکه کنید. در کنار آن پیاز را به صورت نگینی خرد کرده و آماده کنید.
سیرها را نیز پس از پوست کندن رنده کرده و به صورت پوره در بیاورید. بادام‌های خلال شده را هم در آب خیس کنید.
بخش دوم
در این بخش روغن در نظر گرفته شده را در ظرفی ریخته و بر روی حرارت شعله قرار دهید. پس از آن پیازهای آماده شده را در ماهی تابه ریخته و کمی تفت دهید. در ادامه زردچوبه را به پیاز اضافه کرده و دوباره پیازها را تفت داده تا بوی زردچوبه به مشام برسد.
بخش سوم
حالا، گوشت‌های تکه شده را به پیاز در حال سرخ شدن اضافه کرد و همراه با زردچوبه که پیش از این ریخته شده، تفت دهید. این کار را تا زمانی ادامه دهید که رنگ گوشت از قهوه‌ای به سفید تغییر کند.
بخش چهارم
در ادامه نصف سیر را که پیش از این آماده شده بود را به مواد در حال تفت دادن اضافه کنید. این اقدام را تا زمان خارج شدن بوی سیر ادامه دهید. همچنین برگ بو و ادویه گرم ماسالا را در انتها در درون این ظرف(قابلمه) بریزید.
به جای ادویه گرم ماسالا یک چهارم قاشق چایخوری دارچین و یا نصف قاشق چایخوری پودر هل درون این غذا بریزید.
بخش پنجم
پس از تفت مواد عنوان شده، آب به ظرف اضافه کنید. به یاد داشته باشید آب ریخته شده، حتما به صورت جوش باشد. برای مدت ۳ ساعت اجازه دهید این ترکیب بر روی شعله کم بپزد.
بخش ششم
پس از پخته شدن این مواد، آب آن را از صافی عبور داده و کنار بگذارید تا در انتها از آن بعنوان سس این غذا استفاده شود.
بخش هفتم
در این بخش مقداری روغن در ظرف دیگری ریخته و بر روی شعله گاز گذاشته تا داغ شود. در ادامه نیمی از سیر باقی مانده را درون این ظرف ریخته و یک دقیقه بر روی حرارت تفت می‌دهیم. سپس ماست را اضافه کرده و آن را همراه با سیر تفت داده شده و روغن ترکیب میکنیم. ماست در این اقدام باید گرم شود.
بخش هشتم
برای تهیه سس منسف، آب گوشت که از قبل در ظرف دیگری نگهداری کردیم را از صافی عبور داده و به ترکیب آن کمی نمک و زردچوبه اضافه می‌کنید. این مواد را بهم بزنید تا به خورد هم بروند.
بخش نهم
حالا گوشت پخته شده را به این ترکیب که برای سس منسف آماده کرده بودید، اضافه کرده و اجازه دهید به مدت ۳۰ دقیقه بر روی حرارت کم پخته شود. پس از غلیظ شدن سس، آن را از روی شعله برداشته و گوشت را خارج کنید.
بخش دهم
آماده کردن برنج این غذا با پختن برنج‌هایی که به صورت معمول می‌پزید، کمی متفاوت است. شما در این سبک از غذا پختن باید برنج را که پیش از این شسته و نمک اضافه کرده‌اید را مجددا آبکشی کرده تا نمک اضافه آن برطرف شود. در ادامه برنج را همراه با کره به مدت سه دقیقه تفت دهید.
بخش یازدهم
هنگام تفت دادن برنج، مقداری نمک همراه با پودر هل و پودر زیره را اضافه کرده و حساب مخطوط کنید. پس از این اقدام، آب به میزان لازم برای پختن کته به قابلمه اضافه کنید. برنج باید به گونه‌ای بپزد که ته دیگ ایجاد نشود. شما می‌توانید حدود ۳۰ دقیقه برای پختن برنج زمان بگذارید
بخش دوازدهم
همزمان با پختن برنج، کمی کره را در ماهی تابه و بر روی شعله کم گرم کنید و خلال بادام‌ها را به کره ترکیب کنید. آنقدر بادام‌ها را تفت دهید تا حسابی بوداده و برشته شود.
بخش پایانی
پس از آماده شدن برنج، تکه بزرگی از نان را بر روی کف سینی قرار دهید و سس منسف را بر روی نان ریخته و با قاشق، نان را آغشته به سس کنید. سپس برنج را بر روی سینی و نان اضافه کنید.
در ادامه گوشت را بروی برنج ریخته و روی آن را سس منسف بریزید. خلال بادام‌های برشته شده را به صورت متراکم به این پلو اضافه کنید.
چند نکته مهم برای پخت بهتر
گوشت گوسفندی مخصوصا ران و سردست به دلیل لطافت آن، برای این غذا مناسب است اما شما می‌توانید از گوشت گوساله هم استفاده کنید.
در کنار خلال بادام، می‌توانید از خلال پسته و کشمش پلویی نیز (بسته به ذائقه شما) استفاده کنید.
زعفران دم کرده پلوی شما را علاوه بر زیبایی، خوش طعم‌تر هم می‌کنید. پیشنهاد میکنیم از آن استفاده کنید.
در برخی شیوه‌های پخت از مقدار کمی کشک در سس منصف استفاده می‌شود.
سامانه ثبت سقط جنین قانونی راه‌اندازی شد
معاون بهداشت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی از راه‌اندازی سامانه ثبت سقط جنین قانونی در کشور خبر داد.
علیرضا رئیسی در حاشیه جلسه ستاد هماهنگی جوانی جمعیت وزارت بهداشت اظهار کرد: سامانه ثبت سقط جنین‌های قانونی امروز رونمایی شد. این سامانه که زیرمجموعه سامانه ملی باروری سالم است، به شفاف‌سازی آمار سقط‌های قانونی در کشور کمک می‌کند.
وی افزود: پیش از این، در صورت نیاز به سقط قانونی، دستور به‌صورت دستی و روی کاغذ صادر می‌شد، اما اکنون تمام فرآیندهای مرتبط با سقط‌های قانونی در این سامانه ثبت و بر اساس دستورالعمل مشخصی به بیمارستان‌ها ارجاع داده می‌شود.
رئیسی تصریح کرد: در برخی موارد، با توجه به نقایص جنین یا خطرات جانی که ممکن است برای مادر باردار ایجاد شود، بر اساس دستورالعمل‌های موجود، دستور سقط جنین صادر می‌شود. برای شفاف شدن این فرآیند، تمامی مراحل در سامانه ثبت می‌شود. این موارد به پزشکی قانونی ارجاع می‌شود و در سازمان پزشکی قانونی نیز به‌صورت علمی و قانونی بررسی می‌شوند و براساس استانداردهای قانونی، معلولیت‌ها و نقایص جنین و مادر مشخص می‌شود.
وی ادامه داد: اگر مشکل مادر یا جنین توسط پزشکان و کارشناسان تأیید شود، در این سامانه، نظرات کارشناسی به یک قاضی ارجاع داده می‌شود که در نهایت، در صورت لزوم، دستور سقط جنین صادر خواهد شد. این دستور به‌صورت برخط به بیمارستانی که قرار است سقط در آن انجام شود، ارجاع داده می‌شود.
معاون بهداشت وزارت بهداشت بیان کرد: راه‌اندازی این سامانه از جهت سامان‌دهی تصمیم‌گیری درباره سقط‌های درمانی و قانونی اهمیت دارد، زیرا از نظر شرعی، انجام سقط تا سن مشخصی از حاملگی مجاز است. درجه اعتبار این تصمیم‌گیری نیز بالاست و نهایتاً آمار رسمی ملی در کشور ایجاد می‌شود که نشان می‌دهد سالانه چه میزان سقط قانونی انجام می‌شود.
در ادامه این مراسم، سید سجاد رضوی، معاون درمان وزارت بهداشت، نیز با حضور در جمع خبرنگاران اظهار کرد: سالانه حدود ۹۰۰۰ سقط قانونی در کشور انجام می‌شود.
۲۰۰ تا ۳۰۰ هزار سقط غیرقانونی در سال
معاون درمان وزارت بهداشت در پاسخ به سؤال تسنیم مبنی بر تعداد سقط‌های غیرقانونی نیز بیان کرد: به‌دلیل اینکه این سقط‌ها به‌صورت غیرقانونی انجام می‌شود، نمی‌توان آمار دقیقی ارائه کرد، اما برآورد می‌شود سالانه ۲۰۰ تا ۳۰۰ هزار سقط غیرقانونی در سال در کشور انجام شود.
وی افزود: فعالیت سامانه‌ها، رصد و پیگیری موارد بارداری و سقط جنین و همچنین تشدید جریمه‌ها، می‌تواند از انجام سقط‌های غیرقانونی جلوگیری کند.
وی همچنین با بیان اینکه بهترین روش زایمان، روش طبیعی است که بیشترین منفعت را برای مادر و نوزاد دارد، تصریح کرد: در برخی موارد، برای حفظ سلامت مادر و نوزاد، تصمیم به سزارین گرفته می‌شود. در بسیاری از کشورهای جهان، تنها ۱۵ تا ۲۵ درصد زایمان‌ها سزارین است، اما در کشور ما بیش از ۵۵ درصد زایمان‌ها به روش سزارین انجام می‌شود که در برخی استان‌ها این آمار بالاتر نیز هست.
وی افزود: سیاست وزارت بهداشت، ترویج زایمان بی‌درد است.
۳ علت اصلی سقط جنین در کشور
رضوی اضافه کرد: طبق قانون جوانی جمعیت، در صورت افزایش آمار سزارین، تذکرات لازم به مراکز درمانی داده می‌شود و در صورت تداوم، اقدامات نظارتی نیز در دستور کار قرار خواهد گرفت.
امیرحسین بانکی‌پور فرد، رئیس کمیسیون جوانی جمعیت مجلس شورای اسلامی، در جمع خبرنگاران اظهار کرد: برنامه «آمایش امید» و راه‌اندازی سامانه مربوط به آن، که شامل کلیه تکالیف برنامه هفتم برای دستیابی به نرخ باروری ۲.۵ است و روند پیشرفت را از سطح استان تا شهرستان و حتی مراکز بهداشت رصد و مشخص می‌کند، در حال پیگیری است.
وی ادامه داد: اصل مسئله سقط، به شیء‌انگاری جنین بازمی‌گردد. به‌طور کلی، در ادبیات مربوط به سقط، با روندی معکوس، قبح‌زدایی از این اقدام صورت گرفته است.
رئیس کمیسیون جوانی جمعیت مجلس شورای اسلامی بیان کرد: در قانون جوانی جمعیت و حمایت از خانواده، ۹ ماده به موضوعات مرتبط با انواع سقط اختصاص دارد.وی افزود: به‌تازگی مطالعه‌ای انجام شده که نشان می‌دهد با وجود بالا بودن آمار سقط، این آمار نسبت به سال ۱۳۹۸ کاهش یافته است.
این کاهش، نتیجه اجرای حدود ۵۰ تا ۶۰ درصدی مواد مرتبط در قانون جوانی جمعیت است.بانکی‌پور با بیان اینکه طبق این مطالعه، آمار سقط نسبت به سال ۹۸ حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد کاهش یافته است، گفت: این موضوع، پدیده‌ای بسیار مثبت تلقی می‌شود و باید با جدیت بیشتری نسبت به موضوع سقط اقدام و فرهنگ‌سازی شود.
هشدار درباره سرخک؛ تنها راه پیشگیری، واکسیناسیون است
والدین برای پیشگیری کودکان از بیماری سرخک واکسیناسیون زیر ۵ سال را انجام دهند.
فوق تخصص بیماری‌های عفونی کودکان با تأکید بر اهمیت واکسیناسیون، سرخک را بیماری‌ای کاملاً قابل پیشگیری دانست که در صورت واکسینه نبودن کودکان می‌تواند با عوارض جدی همراه باشد. او به والدین توصیه کرد با آگاهی از علائم، راه‌های انتقال و زمان مناسب واکسن، سلامت فرزندان خود را تضمین کنند.
دکتر محمد باقر رحمتی، فوق تخصص بیماری‌های عفونی کودکان گفت:سرخک یک بیماری ویروسی بسیار مسری است که بیشتر در کودکان زیر پنج سال دیده می‌شود، به‌ویژه در مناطقی که پوشش واکسیناسیون پایین است.
این بیماری توسط ویروس سرخک از خانواده پارامیکسوویریده ایجاد می‌شود و از طریق قطرات تنفسی منتقل می‌گردد.
وی با بیان اینکه دوره نهفتگی بیماری حدود ۱۰ تا ۱۴ روز پس از تماس با ویروس است، افزود: بیماری شامل دو مرحله است. مرحله مقدماتی با تب بالا، سرفه خشک، آبریزش بینی، التهاب ملتحمه (قرمزی و آبریزش چشم) و لکه‌های کوپلیک (نقاط سفید مایل به آبی روی زمینه قرمز در مخاط دهان که علامت اختصاصی سرخک هستند) شروع می‌شود.
مرحله دوم، مرحله راش است که شامل بثورات پوستی ماکولوپاپولار بوده و از صورت آغاز شده و به تنه و اندام‌ها گسترش می‌یابد.
این راش معمولاً ۳ تا ۵ روز باقی می‌ماند و تب در اوج راش وجود دارد و سپس کاهش می‌یابد. وی افزود: سرخک در همه سنین ممکن است رخ دهد، اما شیوع و شدت آن در کودکان خاص بیشتر است.
گروه سنی زیر پنج سال بیشترین موارد بیماری و مرگ‌ومیر ناشی از آن را دارند. کودکان زیر یک سال، واکسینه‌نشده یا ناقص واکسینه‌شده، دارای نقص ایمنی، سوءتغذیه (به‌ویژه کمبود ویتامین A) یا مصرف‌کننده دارو‌های سرکوبگر ایمنی در معرض بیشترین خطر هستند.
به گفته دکتر رحمتی، پنومونی شایع‌ترین علت مرگ ناشی از سرخک در کودکان است. از دیگر عوارض آن می‌توان به عفونت گوش میانی، اسهال شدید، انسفالیت مغزی، خروسک، برونشیولیت و پان‌انسفالیت اسکلروزان تحت‌حاد اشاره کرد که ممکن است سالها پس از عفونت ظاهر شود.
وی با تأکید بر اینکه هنوز هم سرخک یک بیماری خطرناک است، گفت: حتی کودکان سالم نیز ممکن است در صورت ابتلا با عوارض شدید مواجه شوند، اما واکسیناسیون به‌طور چشمگیر این خطر را کاهش می‌دهد. وی افزود: به‌دلیل سرایت‌پذیری بالای ویروس، یک فرد مبتلا می‌تواند تا ۹۰ درصد اطرافیان حساس خود را مبتلا کند. هر فرد آلوده، در جامعه‌ای بدون ایمنی، ممکن است بین ۱۲ تا ۱۸ نفر دیگر را مبتلا کند.
وی درباره راه‌های انتقال بیماری گفت: ویروس سرخک از طریق قطرات تنفسی، صحبت کردن، عطسه یا سرفه منتقل می‌شود. این قطرات می‌توانند تا دو ساعت در هوا یا روی سطوح فعال بمانند. تماس غیرمستقیم مانند لمس سطوح آلوده و سپس تماس با دهان، بینی یا چشم نیز موجب انتقال می‌شود.
دوره سرایت بیماری از چهار روز قبل تا چهار روز بعد از شروع بثورات پوستی است. راه‌های پیشگیری:دکتر رحمتی واکسیناسیون MMR را مؤثرترین راه پیشگیری دانست و گفت: این واکسن در دو نوبت، یکی در ۱۲ ماهگی و دیگری بین چهار تا شش سالگی تزریق می‌شود.
همچنین فرد مبتلا باید تا چهار روز پس از بروز راش از سایرین جدا شود. گروه‌هایی که نباید واکسن بزنند:کودکان با نقص ایمنی شدید، بیماران سرطانی تحت شیمی‌درمانی، مبتلایان به HIV پیشرفته، دریافت‌کنندگان دارو‌های سرکوبگر ایمنی یا ایمونوگلوبولین، و کودکانی با حساسیت شدید به اجزای واکسن، نباید واکسن سرخک دریافت کنند.
در این موارد، واکسیناسیون اطرافیان، پرهیز از تماس، و در صورت تماس تزریق ایمونوگلوبولین اختصاصی تا حداکثر شش روز بعد از تماس، از جمله تدابیر حمایتی است.
دکتر رحمتی با تأکید بر نقش کلیدی خانواده‌ها، گفت: والدین باید کارت واکسیناسیون فرزندان خود را بررسی کرده و در صورت تأخیر، به مراکز بهداشتی مراجعه کنند. او همچنین خواستار افزایش آگاهی درباره علائم اولیه سرخک مانند تب، آبریزش بینی، سرفه، التهاب چشم و بثورات پوستی شد و گفت: مراجعه سریع در صورت مشاهده علائم، از انتقال بیشتر جلوگیری می‌کند.
وی در پایان تأکید کرد:سلامت فرزندتان را با واکسیناسیون به‌موقع سرخک تضمین کنید. سرخک یک بیماری به ظاهر ساده، اما بسیار مسری و گاه کشنده است که با واکسیناسیون به‌موقع می‌توان از عوارض جدی آن مانند ذات‌الریه، التهاب مغز و سوءتغذیه جلوگیری کرد. حتی یک کودک سالم هم ممکن است در صورت ابتلا دچار عوارض شدید شود، بنابراین تأخیر در واکسیناسیون، سلامت کودک و اطرافیان او را به خطر می‌اندازد.
در ماه های گذشته مواردی از بیماری سرخک در جاسک میناب و رودان گزارش شده بود که بیشتر از اتباع بیگانه بودند.
سه میلیون کودک ایرانی تحت غربالگری بینایی قرار گرفتند
مدیرکل پیشگیری از معلولیت‌ها و تلفیق اجتماعی سازمان بهزیستی کشور گفت: در سال گذشته ۶۳ هزار و ۶۳۰ کودک دارای اختلالات بینایی شناسایی شدند.
افروز صفاری فرد، مدیرکل پیشگیری از معلولیت‌ها و تلفیق اجتماعی سازمان بهزیستی کشور گفت: در سال گذشته سه میلیون و ۵۲۶ هزار و ۴۵ نفر از کودکان سه تا ۶ سال کشور مورد غربالگری اختلالات بینایی قرار گرفتند که ۶۳ هزار و ۶۳۰ نفر از آنها دارای اختلالات بینایی بودند.
وی افزود: از میان کودکانی که دچار اختلالات بینایی بودند ۱۳ هزار و ۳۴۲ کودک به آمبلیوپی یا تنبلی چشم دچار شدند؛ در حالی است که در سال ۱۴۰۲، ۷۰ هزار و ۷۹۵ نفر از کودکان کشور دارای اختلالات بینایی و ۱۶ هزار و ۶۱ کودک دارای تنبلی چشم شده بودند که مقایسه آمار نشان می‌دهد با کاهش موالید و کاهش گروه سنی، تعداد موارد اختلالات بینایی و آمبلیوپی کاهش یافته است.
وی از اجرای هدفمند برنامه غربالگری اختلالات بینایی در سال جاری خبر داد و گفت: اعتبارات و تلاش‌ها به گونه‌ای خواهد بود که تمرکز بیشتری بر پیگیری و درمان کودکان ارجاعی و بیمار شود.
اجرای برنامه غربالگری اختلالات بینایی مربوط به کدام نهاد است؟
مدیرکل پیشگیری از معلولیت‌ها و تلفیق اجتماعی سازمان بهزیستی کشور در پاسخ به سئوال درباره متولی برنامه غربالگری اختلالات بینایی و برخی موازی کاری‌ها در این زمینه، اظهار کرد: اگر بخواهیم اختلال چشم را به عنوان یکی از فعالیت‌های مرتبط با سلامت مطرح کنیم، زیرمجموعه وزارت بهداشت می‌تواند قرار می‌گیرد، اما از آنجایی که اختلالات بینایی به نوعی ایجاد معلولیت می‌کند و سازمان متولی معلولیت، بهزیستی است پس غربالگری اختلالات بینایی جزو فعالیت‌های پیشگیری از معلولیت‌ها محسوب می‌شود و مربوط به سازمان بهزیستی است.
صفاری فرد با اشاره به اینکه آمار غربالگری بینایی در اواخر هر سال جمع آوری می‌شود، افزود: در مناطق محروم پایگاه‌های سیار فعال است و خدمات غربالگری با تعرفه رایگان انجام می‌شود و هزینه آن را سازمان بهزیستی پرداخت می‌کند. بهزیستی در زمینه آگاه‌سازی و تبلیغات برنامه اقدام می‌کند و مناطق محروم و روستا‌ها را تحت پوشش دارد.
وی خاطرنشان کرد: حدود ۲ هزار پایگاه غربالگری اختلالات بینایی در سراسر کشور تحت نظر بهزیستی فعالیت دارند. مراکز مثبت زندگی که در محلات هستند عمدتا پایگاه‌های غربالگری هستند. برخی پایگاه‌ها نیز به صورت سیار هستند که هم خدمات سیار و هم خدمات دائم دارند و درمجموع تعداد پایگاه‌ها کافی است.
بیش از ۷ هزار کودک، کمک هزینه عینک دریافت کردند
صفاری فرد گفت: تعداد کودکانی که کمک هزینه عینک دریافت کرده‌اند بالغ بر هفت هزار و ۱۳۷ کودک است.
مدیرکل پیشگیری از معلولیت‌ها و تلفیق اجتماعی سازمان بهزیستی کشور در پاسخ به سئوال خبرنگار ایرنا مبنی بر چالش‌های اجرای برنامه غربالگری اختلالات بینایی گفت: مهمترین چالش بهزیستی برای اجرای این برنامه، عدم امکان انجام تبلیغات از صدا و سیما است که اثربخشی بسیار بالایی دارد و چالش بعدی کمی اعتبارات برنامه است.
وی، موازی کاری بین سه نهاد بهزیستی، آموزش و پرورش و وزارت بهداشت در اجرای برنامه غربالگری اختلالات بینایی را از دیگر چالش‌های بهزیستی در اجرای این برنامه عنوان کرد.
صفاری فرد به سن طلایی برای غربالگری اختلالات بینایی اشاره کرد و افزود: سن طلایی برنامه غربالگری، زیر پنج سال است و به همین دلیل این برنامه در گروه سنی ۳تا۶ سال انجام می‌شود.
ارائه خدمات تخصصی توانبخشی در بیمارستان کودکان بندرعباس
رئیس مرکز آموزشی، پژوهشی و درمانی کودکان بندرعباس از آغاز به کار کلینیک کاردرمانی این مرکز از ابتدای سال جاری و انجام ۳۹۵ جلسه کاردرمانی در چهار ماهه نخست کاری آن خبر داد.
به گفته دکتر امیر حسابی، این کلینیک با همکاری مرکز جامع رشد و تکامل کودکان راه‌اندازی شده و هدف آن ارائه خدمات توانبخشی تخصصی به کودکان منطقه است. او می‌گوید آمار بالای مراجعه‌کنندگان در همین چهار ماه نخست، نشان می‌دهد که نیاز به چنین خدماتی در شهر محسوس بوده است.
معصومه درویشی، کاردرمانگر مرکز، در تشریح هدف از انجام کاردرمانی اظهار داشت: هدف اصلی توانبخشی، ارتقای سطح عملکرد و استقلال فرد است که این مهم از طریق ارزیابی و مداخلات تخصصی در حیطه های جسمی، ذهنی، روانی و اجتماعی محقق می‌شود.
این کارشناس کاردرمانی در خصوص خدمات ارائه شده در کلینیک کاردرمانی این مرکز توضیح داد: هر کودک شرایط خاص خود را دارد و پس از ارزیابی اولیه، یک برنامه درمانی انفرادی برای او تدوین می‌شود. این برنامه شامل تمرین‌هایی در قالب بازی است که با مشارکت فعال خود کودک، مهارت‌های مختلف او در طول جلسات متعدد کاردرمانی تقویت شده و روند بازتوانی پیگیری می‌شود. علاوه بر این، تمرین‌های لازم برای کار در منزل تا جلسه بعدی کاردرمانی به والدین آموزش داده می‌شود تا روند درمان به صورت پیوسته ادامه یابد.
درویشی افزود: در حال حاضر کلینیک کاردرمانی از شنبه تا چهارشنبه در شیفت صبح فعال است.
الهام براهیمی، کاردرمانگر دیگر مرکز، در پاسخ به این سوال که چه کودکانی باید به کاردرمانگر مراجعه کنند، گفت: هر کودکی که در عملکرد روزمره زندگی خود دچار اختلال شده و با چالش‌هایی مواجه است، می‌تواند از مراجعه به کاردرمانگر بهره‌مند شود. به عنوان مثال، کودکان طیف اوتیسم، نوزادان نارس یا حاصل زایمان‌های پرخطر در صورتی که با مشکلاتی در مراحل رشد و تکامل خود مواجه شوند، از جمله مراجعین شایع هستند. همچنین کودکان با اختلالات عصبی مانند فلج مغزی (CP)، بیش‌فعالی و نقص توجه (ADHD)، اختلالات پردازش حسی، اختلالات یادگیری و کودکانی که در کنترل تکانه‌ها دچار مشکل هستند، از موارد شایع ارجاع به کاردرمانگران محسوب می‌شوند.
براهیمی در خصوص روند درمان توضیح داد: مراجعه منظم جهت جلسات کاردرمانی و انجام تمرینات در خانه برای بهبودی کودک ضروری است و روند درمان نیازمند صبوری و استمرار خانواده ها است.
نجات جان نوزادان نارس در بیمارستان کودکان بندرعباس
دوقلوهای ۷۵۰ و ۸۵۰ گرمی تحت عمل جراحی موفق روده قرار گرفتند
دو نوزاد دوقلوی نارس با وزن‌های ۷۵۰ و ۸۵۰ گرم که با علائم پارگی روده و مشکلات حاد گوارشی به بیمارستان فوق تخصصی کودکان بندرعباس منتقل شده بودند، با موفقیت تحت عمل جراحی قرار گرفتند. تیم جراحی این مرکز به سرپرستی دکتر سعیده مجیدی توانست جان این دو نوزاد را که در هفته ۲۷ بارداری متولد شده بودند، نجات دهد. این دوقلوها پس از گذراندن مراحل درمانی حساس و پیچیده، اکنون در وضعیت پایدار قرار دارند.
این دو نوزاد از مرکز آموزشی، پژوهشی و درمانی شریعتی بندرعباس به دلیل مشکلات حاد دستگاه گوارش تحتانی و اتساع شکمی شدید به بیمارستان کودکان منتقل شدند. ابتدا قل دوم در ۴ روزگی و با وزن ۷۵۰ گرم، به دلیل پارگی روده، تحت عمل جراحی قرار گرفت. این جراحی توسط دکتر سعیده مجیدی، فوق تخصص جراحی کودکان، و با همراهی دکتر مریم مرادی، متخصص بیهوشی، با موفقیت انجام شد.
چند روز پس از این جراحی، قل اول نیز با همین مشکل مواجه شد و در ۷ روزگی با وزن ۸۵۰ گرم، توسط همان جراح و این بار با بیهوشی دکتر منوچهر کمالی، تحت عمل جراحی قرار گرفت.
دکتر امیر حسابی، رئیس مرکز آموزشی، پژوهشی و درمانی کودکان بندرعباس در این‌باره گفت: این موفقیت نشان‌دهنده ظرفیت بالای کادر درمانی ما در مواجهه با شرایط اورژانسی و پیچیده در نوزادان نارس است. اقدامات سریع و هماهنگ تیم‌های جراحی، بیهوشی و بخش مراقبت‌های ویژه، نقشی حیاتی در نجات جان این دو نوزاد داشت.
دکتر سعیده مجیدی، فوق تخصص جراحی کودکان و جراح این نوزدان با اشاره به دشواری‌های این نوع جراحی‌ها در نوزادان نارس اظهار کرد: این نوزادان به دلیل وزن بسیار کم و ارگان‌های نابالغ، شرایط بسیار حساسی دارند و هرگونه جراحی برای آنها با خطرات زیادی همراه است. خوشبختانه، با همکاری نزدیک تیم‌های درمانی و استفاده از تجهیزات پیشرفته، هر دو عمل با موفقیت کامل انجام شد.
در حال حاضر، هر دو نوزاد از دستگاه تنفس مصنوعی (ونتیلاتور) جدا شده‌اند و روند تغذیه با شیر برای آنها آغاز شده است. این دوقلوها برای ادامه درمان و رسیدن به شرایط ایده‌آل در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان (NICU) مرکز شریعتی بندرعباس تحت نظر دکتر راضیه معظمی گودرزی، فوق تخصص نوزادان، بستری هستند و حال عمومی آنان رو به بهبودی است.
آفتاب‌سوختگی و سرطان پوست از عوارض تجمعی پرتو فرابنفش
رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با اشاره به مخاطرات ناشی از تابش مستقیم نور خورشید گفت: پرتوهای فرابنفش (UV) در عین اینکه برای تولید ویتامین D ضروری هستند، در صورت مواجهه بیش از حد می‌توانند آسیبهای جدی و تجمعی به سلامت پوست و چشم وارد کنند.
مهندس محسن فرهادی، رئیس مرکز سلامت محیط وزارت بهداشت با بیان اینکه سازمان جهانی بهداشت توصیه می‌کند افراد دو تا سه بار در هفته و هر بار به مدت ۵ تا ۱۵ دقیقه در معرض نور مستقیم آفتاب قرار بگیرند، افزود: این میزان برای کمک به تولید کافی ویتامین D در بدن کفایت می‌کند و نیازی به مواجهه بیشتر وجود ندارد.
فرهادی گفت: آفتاب‌سوختگی، پیری زودرس پوست، سرطان پوست و بیماری‌های چشمی از جمله عوارض شایع مواجهه مداوم و بی‌محافظت با اشعه فرابنفش هستند. این آسیب‌ها به‌ویژه در افرادی که پوست، مو و چشم روشن دارند یا در معرض داروها و مواد آرایشی حساس‌کننده به نور قرار دارند، شایع‌تر است.
وی با اشاره به اینکه عوامل محیطی گوناگون می‌توانند شدت پرتو UV را افزایش دهند، توضیح داد: زمان روز (به‌ویژه بین ساعات ۱۰ صبح تا ۲ بعدازظهر)، فصل تابستان، ارتفاع از سطح دریا، ضخامت لایه ازن، نوع پوشش ابر و بازتابش نور از سطح‌هایی مانند برف، شن و آب از جمله عوامل مهم در شدت تابش UV هستند.
فرهادی تأکید کرد: برای پیشگیری از آسیبهای ناشی از نور خورشید، لازم است مردم در ساعات اوج تابش خورشید، تا حد امکان در سایه بمانند. از لباس‌های پوشیده و روشن برای محافظت از بازوها و پاها استفاده کنند. کلاه لبه‌دار برای محافظت صورت، گوش‌ها و گردن به کار ببرند و از عینک آفتابی استاندارد با قابلیت جذب UVA و UVB استفاده کنند.
وی همچنین توصیه کرد: کرم ضدآفتاب با SPF 30 یا بالاتر به‌طور روزانه و به‌ویژه در فضای باز استفاده شود.
به گفته مهندس فرهادی، کودکان باید به طور ویژه در برابر نور خورشید محافظت شوند.
وی تصریح کرد: حتی در روزهای ابری یا خنک نیز اشعه فرابنفش می‌تواند مضر باشد و نباید نادیده گرفته شود.
رئیس مرکز سلامت محیط و کار در پایان خاطرنشان کرد: محافظت از پوست و چشم در برابر پرتو فرابنفش، نه فقط در تابستان بلکه در تمام طول سال ضروری است و توجه به این نکات می‌تواند از بروز بیماری‌های پوستی و چشمی در بلندمدت جلوگیری کند.