نگاهی بر سیر تاریخی سنت برقع در حوزه خلیج فارس

برقع درواقع عربی شده کلمه فارسی پرده است. پرده در فارسی به معنای حجاب، پوشش، پنهان کردن، سراپرده و پرده اتاق است.
در برخی از مناطق هرمزگان مانند بندرلنگه به برقع بتوله نیز گفته می‌شود و هنوز در روستاها زنان از برقع‌های گوناگونی استفاده می‌کنند که به یقین می‌توان گفت استفاده کنندگان فعلی از برقع در هرمزگان شاید آخرین نسل از زنانی هستند که از این هنر و سنت استفاده می‌کنند.

بتوله یک واژه عربی است و دارای معانی کاربردی متفاوتی می باشد. استفاده از بتوله درمیان زنان غرب هرمزگان اززمان حضور پرتغالی ها درسواحل جنوبی ایران زمینه افزایش یافته است.

آنچه استفاده ازبتوله را به عنوان روبند برای زنان ایرانی ساکن جنوب به عنوان یک ارزش معرفی کرد، نقش حجاب گونه آن است که در طول زمان جنبه پوششی آن تبدیل به یک هویت حقیقی شده است.                                                                  

  برخی کشور یونان باستان را منشا بتوله دانسته اند.  به این دلیل که زنان یونان قدیم چهره خود را بوسیله روسری خود می پوشاندند. به اعتقاد نویسندگان سیر تاریخی از باستان تا به امروز ملکه های یونان ، از برقع استفاده می کردند. استفاده از برقع به اوایل قرن دوازدهم برمیگردد .

 در میان عشایرمصری نوعی نقاب رایج بوده است که بی شباهت به برقع نیست و شامل پارچه ای است که دو بریدگی برای دیدن چشم ها دارد.

برقع یا به قول زنان بومی هرمزگان “بُرکه”  نوعی پوشش چهره زنان به شمار می‌رود، که این روزها مورد استقبال و استفاده جوان‌تر‌ها قرار نگرفته است و بتدریج با از دست رفتن این تمایل برای استفاده به عنوان یک پوشش، رونق و بازار برقع نیز کم کم در حال از دست رفتن است.

این در حالیست که هنوز هم در بازارها و برخی از فروشگاه‌های لباس‌ سنتی هرمزگان برقع یافت می‌شود اما استفاده از آن نسبت به سالیان گذشته کمتر شده است.

برقع اما پوششی است که در گذشته زنان جنوب برای حفظ حجاب و جلوگیری از آفتاب سوختگی از آن استفاده می‌کردند که بسته به منطقه‌ای که در آن بودند رنگ این پوشش نیز می‌توانست متفاوت باشد.

برقع روبنده‌ای به شکل مستطیل یا نیم دایره از جنس پارچه یا چرم است که صورت را می‌پوشاند و از پشت سر به وسیله دو بند و گره به هم وصل می‌شود، قسمتی از آن نیز برای چشم‌ها و تنفس باز است.

امروزه بیشترین طرفداران یا به قولی مصرف کنندگان این پوشش را زنان روستایی و یا شهرنشینانی تشکیل می‌دهند که میان‌سال و یا پیر هستند و همچنان از سنت قدیمی پیروی می‌کنند.

حتی امروزه بسیاری از این برقع‌ها کارکرد اصلی خود را از دست داده و کارکردی زینتی به خود گرفته‌ است و یا در بسیاری از فعالیت‌های هنری مانند تئاتر از آنها استفاده می‌شود.

 با اینکه دیگر این هنر و یا به زبان بهتر این روپوش را نمی‌توان در فروشگاه‌ها و بازارهای عمومی یافت اما هنوز زنانی در قسمتی‌هایی از هرمزگان به دوخت این برقع‌ها مشغولند. هنر دوخت برقع در شرق هرمزگان رونق بیشتری دارد.

برقع‌ها رنگ‌های متفاوتی دارند و بسته اینکه در کدام ناحیه از هرمزگان زندگی می‌کنید یا اینکه دختر جوان باشید یا زنی بیوه شکل و رنگ آنها تغییر می‌کند و این بدین معنی‌ست که مخاطب فرد برقع‌دار در زمان‌های گذشته به خوبی متوجه وضعیت تاهل و یا تجرد زنان می شدند .

برقع‌های زرد یا نارنجی رنگ معمولا متعلق به دختران جوان است و نوعروسان و زنان متاهل جوان از رنگ‌های قرمز و نارنجی استفاده می‌کنند .

اما زنان مسن‌تر و آنها که بچه‌های بزرگ‌تر دارند از برقع‌هایی استفاده می‌کنند که دور آنها مشکی است .

 زنان مسن و بیوه از برقع‌های مشکی استفاده می‌کنند. با اینکه به واسطه پیشرفت مد، جوان‌گرایی و تمایل به البسه جدید، استفاده از برقع کاهش یافته اما هنوز در برخی از روستاها به این فرهنگ اصیل پایبند هستند و می‌توان موقعیت زنان را از روی این حجاب تشخیص داد.

از انواع برقع می‌توان به برقع بلوچی، بندری (بندرعباسی)، سوروچی (سورو نام یکی از محلات قدیمی بندرعباس)، عربی یا جزیره‌ای، دوقینیچی، هرمزی و کویتی نام برد اما باید خاطر نشان کرد که بیشتر برقع‌های رنگی متعلق به قسمت‌های شرق هرمزگان مانند جاسک، بشاگرد، میناب و سیریک هستند که معمولا سوزن‌دوزی شده‌اند اما برقع‌های مناطق دیگر غالبا مشکی یا نیلی رنگ هستند.

در توضیح هر کدام از این نوع برقع می‌توان گفت؛ برقع بلوچی از کتان و ابریشم تهیه می‌شود شکلی مستطیلی دارد و معمولا قرمز رنگ است.

برقع بندری (بندرعباسی) بیشتر از پارچه شیله مشکی تهیه شده و مستطیل شکل است و پایین آن به شکل منحنی است. برقع عربی یا جزیره‌ای که بیشتر در قشم استفاده می‌شود کوتاه و مثل نواری مشکی روی ابروها را می‌پوشاند و روی بینی و لب‌ها نواری پهن‌تر دارد.

برقع دوقینی‌چی مانند برقع عربی است اما قسمت زیر آن باریک است. برقع هرمزی قسمت پیشانی و روی لب‌ها به صورت یک خط باریک به عرض یک سانتی متر است قسمت بالای ابروها در آن نازک و قسمت روی لب‌ها کلفت و مثل سیبیل مردان منحنی است.

برقع کویتی معمولا مانند روبنده سرتاسر صورت را می‌پوشاند و تنها قسمت چشمش باز است این برقع سیاه رنگ است و از پارچه‌های نخی و پلی‌استر تهیه می‌شود.