وقتی زنان هرمزگان برای آرزوهایشان گرد هم می‌آیند
در چهاردهم ماه صفر، زنان هرمزگان سنتی دیرینه به نام «چهاردهمی» را با آدابی خاص و فضایی آمیخته به دعا، شعر و همدلی برگزار می‌کنند؛ آیینی که از قرن‌ها پیش به‌عنوان نمادی از امید و باور به برآورده شدن حاجات در این خطه جنوبی ایران شناخته می‌شود و هنوز هم رنگ و بوی اصالت خود را حفظ کرده است.
چهاردهم ماه صفر در هرمزگان، تنها یک تاریخ در تقویم نیست؛ این روز برای زنان این استان، یادآور آیینی به نام «چهاردهمی» است. مراسمی با حال‌وهوایی روحانی و اجتماعی که نسل به نسل منتقل شده و همچنان جایگاه ویژه‌ای در فرهنگ مردم جنوب دارد.
قدمت و پیشینه
درباره زمان آغاز این آیین، دیدگاه‌ها متفاوت است. برخی آن را به قرون نخستین اسلام نسبت می‌دهند، در حالی که گروهی دیگر معتقدند «چهاردهمی» حدود چهار قرن قدمت دارد. شواهدی از اشعار شاعران محلی چون «فایز» در دوره قاجار و «محیا» در عصر صفوی نشان می‌دهد که این مراسم در قالب کنونی‌اش، احتمالاً از همین دوران شکل گرفته است.
نیت‌ها و آرزوها
“چهاردهمی” بیش از هر چیز، آیینی برای برآورده شدن حاجات است. نیت‌ها متنوع‌اند؛ از بازگشت بی‌خطر لنج‌های دریا و سلامتی مردان دریانورد، تا تشرف به کربلا، حج، طلب فرزند، رفع بیماری یا گشایش بخت. حتی در گذشته، دختران برای باز شدن بختشان انگشتر یا النگویی را به نیت ازدواج در ظرف مراسم می‌انداختند.
آغاز تدارک و نذر
مراسم معمولاً توسط بانویی برگزار می‌شود که حاجتی دارد یا نذری ادا شده است. او چند روز قبل، از هفت خانه‌ای که یکی از زنانشان «فاطمه» یا «زهرا» نام دارد، موادی معطر و نمادین چون گلاب، گل محمدی خشک، هل، شاخه نبات، پارچه سبز، کاسه مسی، عود و «بوزرد» (ماده‌ای خوشبو شبیه مشک) تهیه می‌کند.
دعوت مهمانان نیز رسمی خاص دارد؛ برگزارکننده ابتدا صلوات می‌فرستد، سپس نیت خود را بیان می‌کند و با دعای خیر میزبانان همراه می‌شود.
خانه‌ای معطر و حلقه‌ای زنانه
شب چهاردهم، خانه برگزارکننده با دود اسپند، عود و گشته آذین معنویت می‌شود. ورود هر مهمان با صلوات همراه است و فضای خانه، همزمان رنگ دعا و صمیمیت دارد.
مواد خوشبو در ظرف مسی با آب و گلاب و برگ‌های هفت نوع درخت بی‌خار و حنا مخلوط می‌شود و روی آن پارچه سبز می‌کشند. دختربچه‌ای با نام «فاطمه» یا «زهرا» که لباس نو پوشیده، در کنار ظرف می‌نشیند و محتویات را هم می‌زند.
فال شعر و نشانه‌ها
هر یک از زنان، نشانه‌ای شخصی چون انگشتر، گوشواره، پلاک و … را به نیت خود در ظرف می‌اندازد. سپس زنان خوش‌صدا ابیاتی از فایز، محیا یا دیگر شاعران بومی و گاه اشعار مذهبی و دیوان حافظ می‌خوانند. پس از هر شعر، دختربچه یک نشانه را بیرون می‌آورد و تفسیر شعر نسبت به نیت صاحب وسیله انجام می‌شود. این بخش، لحظاتی از خنده، امید و گاه اشک را به همراه دارد.
سه‌بار در سال
گرچه مشهورترین اجرای این آیین در شب چهاردهم صفر است، اما در برخی مناطق، «چهاردهمی» سه‌بار در سال و در شب سیزدهم صفر، عصر چهارشنبه صفر و شب چهاردهم برگزار می‌شود. در بندرکنگ، این مراسم در ظرف چینی موسوم به «شربتی» انجام می‌شود که با حنا و گلاب پر شده است.
پایان با تبرک و دعا
در پایان، زنان مقداری از آب معطر ظرف را به نشانه تبرک بر سر و صورت می‌مالند، صلوات می‌فرستند و برای برآورده شدن حاجات همه دعا می‌کنند. اگر حاجت بانویی برآورده شود، در سال بعد، مراسم در خانه او برگزار خواهد شد.
«چهاردهمی» نه فقط یک سنت مذهبی، بلکه نمادی از پیوند اجتماعی و همبستگی زنان هرمزگان است؛ آیینی که همچنان با اصالت و شکوه گذشته در کوچه‌پس‌کوچه‌های جنوب جریان دارد.