مادران باردار؛ ویار کنید اما نه زیاد!
عضو هیات علمی انستیتو تحقیقات تغذیه‌ای و صنایع غذایی کشور گفت: نیاز به انرژی در دوره بارداری افزایش پیدا می‌کند، این افزایش باید با یک تغذیه متعادل و متناسب تامین شود این به این معنا نیست، که مادر هر چه قدر که دلش خواست، غذا بخورد.
تغذیه مناسب نقش مهمی در سلامت، پیشگیری و کنترل بیماری‌ها در همه دوران زندگی دارد. ولی در بعضی دوره‌ها نقش مهم و حیاتی دارد. یکی از این‌ها دوران بارداری و جنینی است. همان‌طور که می‌دانیم تغذیه در ۱۰۰۰ روز اول زندگی یعنی از زمان لقاح تا پایان دو سالگی می‌تواند، دوران کودکی سالم و سلامت در بزرگسالی را تضمین کند. اگر مادر در دوران بارداری تغذیه مناسب داشته باشد، هم افزایش وزن مناسبی خواهد داشت و هم از تولد نوزاد کم وزن یا نارس جلوگیری کرده و هم از زایمان زودرس یا مرگ مادر در حین زایمان پیشگیری می‌کند. تغذیه مناسب باعث می‌شود مادر ذخایر کافی برای یک شیردهی موفق را داشته باشد. اهمیت تغذیه با شیر مادر و به خصوص تغذیه انحصاری با شیر مادر در شش ماه اول زندگی بر کسی پوشیده نیست. در این رابطه با دکتر دلارام قدسی عضو هیات علمی و استادیار انستیتو تحقیقات تغذیه‌ای و صنایع غذایی کشور به گفت‌و گو نشستیم که در ادامه می‌خوانید:
اهمیت تغذیه مناسب در دوران بارداری بر روی مادر و نوزاد چیست؟
تغذیه مادر و کودک باهم ارتباط دارند اگر مادر تغذیه مناسب داشته باشد مطمئنا میزان وزن‌گیری و افزایش وزن او تضمین‌کننده وزن نوزاد در زمان تولد است. در دوره بارداری به واسطه افزایش حجم خون و افزایش بافت‌های مرتبط با رشد جنین، مادر باید افزایش وزن مناسب را داشته باشد. نیاز به انرژی در دوره بارداری افزایش پیدا می‌کند، این افزایش باید با یک تغذیه متعادل و متناسب تامین شود این به این معنا نیست، که مادر هر چه قدر که دلش خواست، غذا بخورد. بعضا این را زیاد می‌شنویم: «باردار است باید زیاد غذا بخورد، چون نیاز جنین زیاد است».
در حالی که این افزایش نیاز، مشخص است. باید از مواد غذایی که دارای ارزش تغذیه‌ای هستند تامین شود نه مواد غذایی که انرژی بالا یا چربی و قند بالایی دارند. تغذیه با این مواد عملا می‌تواند منجر به افزایش وزن زیاد مادر شود.
در صورتی که مادر تغذیه مناسب و متعادل در دوران بارداری نداشته باشد، یا با کمبود ریزمغذی‌ها مواجه شود برای سلامت خودش مخاطره آمیز است یا منجر به ایجاد مشکلات سلامتی برای جنین می‌شود. به عنوان مثال کم‌خونی و کمبود آهن می‌تواند موجب خستگی و بی‌حالی مادر در دوران بارداری شود و یا برای زایمان مشکل ایجاد کند و برای جنین هم می‌تواند اختلال رشد مغزی ایجاد کند. یا کمبود روی می‌تواند موجب تولد نوزاد کم وزن یا زایمان زودرس شود. از طرف دیگر زیاده خواری و خوردن مواد غذایی با ارزش تغذیه‌ای پایین و کالری بالا موجب افزایش وزن بیش از حد مادر و جنین، فشار خون، دیابت بارداری، زایمان زودرس و مسمومیت بارداری می‌شود. نوزاد این مادر هم مستعد ابتلا به اضافه وزن، دیابت و چاقی در دوران‌های بعدی زندگی خود خواهد بود.
تغذیه مناسب در دوران بارداری شامل استفاده از چه مواد غذایی یا مکمل‌هایی می‌شود؟
مادر در دوران بارداری باید افزایش وزن مناسب داشته باشد، به صورتی که این افزایش وزن هم با تولد نوزاد با وزن طبیعی همراه باشد و هم بتواند ذخایر مادر برای شیردهی موفق را تامین کند. همچنین مواد مغذی مورد نیاز مادر تامین شود. توجه داشته باشیم که در سه ماهه اول بارداری نیاز به انرژی با قبل از بارداری تفاوتی ندارد و مادر نباید اضافه وزن آنچنانی داشته باشد. عمده اضافه وزن مادر در سه ماهه سوم خواهد بود و میزان اضافه وزن مادر بستگی به وضعیت وزن او قبل از بارداری دارد و در این مورد لازم است که با متخصص تغذیه مشاوره داشته باشند.
نیاز به انرژی مادر در سه ماهه دوم و سوم افزایش پیدا می‌کند. این افزایش نیاز باید با مواد غذایی سالم و مغذی مانند لبنیات کم چرب، سبزی، میوه و غلات سبوس‌دار تامین شود. نیاز به پروتئین مادر هم افزایش پیدا می‌کند که توصیه می‌شود از گوشت‌های کم چرب، ماهی و حبوبات این افزایش نیاز تامین شود. مغزها هم منابع خوب پروتئین، مواد معدنی مثل روی و اسیدهای چرب مفید هستند. مادران باردار باید این مواد غذایی را به صورت خام (نه شور) و به میزان متعادل در برنامه غذایی خودشان داشته باشند. مادر باید از خوردن قندهای ساده، مواد چرب، غذاهای آماده اجتناب کند. آب و مایعات هم به اندازه کافی مصرف شود. نکته بعدی نظم وعده‌های غذایی است. بخصوص این که بعضی از زنان به دلیل تغییرات هورمونی و تهوع یا در ماه‌های آخر بارداری، به دلیل مشکلات گوارشی، نمی‌توانند به اندازه کافی از مواد غذایی استفاده کنند. به این افراد توصیه می‌شود حجم وعده غذایی‌شان را کم کنند و تعداد وعده‌ها را افزایش دهند.
کم‌خونی و کمبود آهن می‌تواند موجب خستگی و بی‌حالی مادر در دوران بارداری شود و یا برای زایمان مشکل ایجاد کند و برای جنین هم می‌تواند اختلال رشد مغزی ایجاد کند. یا کمبود روی می‌تواند موجب تولد نوزاد کم وزن یا زایمان زودرس شودعلاوه بر پروتئین، بعضی از مواد مغذی مثل روی، آهن، اسید فولیک، ید، ویتامین ث، اسیدهای چرب امگا ۳، کلسیم و ویتامین د برای سلامت مادر و رشد کافی جنین لازم و ضروری هستند، که با داشتن یک برنامه غذایی متعادل و مناسب می‌شود اغلب این مواد مغذی تامین شود. البته برخی از این مواد مغذی به دلیل افزایش نیاز فیزیولوژیک باید از طریق مکمل تامین شود تا اطمینان حاصل شود کمبودش وجود ندارد. باید توجه کنیم که در کنار تغذیه صحیح و متعادل و پرهیز از غذاهای پرچرب، شور و شیرین، داشتن فعالیت بدنی مناسب و به اندازه کافی و باتوجه به شرایط جسمی مادر، می‌تواند به سلامت مادر و جنین کمک کند.
آیا ویار مبنای علمی دارد؟
بعضی از مادران در دوران بارداری دچار به اصطلاح ویار می‌شوند. حالا این ویار می‌تواند به صورت تمایل به خوردن بعضی از مواد غذایی خودش را نشان بدهد یا بعضی مواقع به صورت تنفر و حالت تهوع و استفراغ.
علت این مسایل می‌تواند تغییرات هورمونی ناشی از بارداری باشد که روی حس چشایی یا بویایی اثرگذار هستند. اما در بعضی از موارد هم گفته شده مثلا کمبود بعضی از ریزمغذی‌ها مثل آهن باعث تمایل مادر به خاک خواری یا یخ خواری می‌شود. به هرحال آنچه مهم است این است که در تمایل به خوردن، باید مادر توجه کند که غذاهای غیرتغذیه‌ای را نخورد و این باور که در بین مردم رایج است که جنین به آن غذا تمایل دارد و مادر باید حتما آن غذا را بخورد، جنبه علمی ندارد. مادر باید سعی کند در چارچوب تغذیه صحیح و متعادل مواد غذایی را مصرف کند اما در مواردی که بیزاری از غذا یا تهوع و استفراغ وجود دارد هم باید به دریافت کافی از موداد غذایی لازم و متناسب با وضعیت مادر دقت شود. برای کاهش تهوع دوران بارداری هم توصیه می‌شود که مادر حجم وعده غذایی را کوچک و تعداد وعده‌ها را افزایش بدهد. بوییدن لیمو می‌تواند به کاهش تهوع کمک کند. خوردن موز و منابع حاوی ویتامین ۶ B هم مفید است.