چرا خانم‌ها بیشتر مستعد بیماری‌های خودایمنی هستند؟
آیا می‌دانستید بیماری‌های خودایمنی بسیار شایع‌اند؟ و به دلایلی که دانشمندان هنوز کامل درک نکرده‌اند این بیماری‌ها بیشتر خانم‌ها را درگیر می‌کنند؛ حدود ۷۵ درصد از کسانی که بیماری خودایمنی دارند خانم هستند.
مطالعه‌ای جدید سرنخ‌هایی ارائه داد که می‌تواند این تفاوت را توضیح دهد. در این مطالعه یک مولکول RNA منحصربه‌فرد به نام Xist شناسایی شده که می‌تواند سیستم ایمنی در بدن خانم‌ها را گیج کند و به همین دلیل آنها برای این دسته از اختلالات مستعدتر باشند. این یافته‌های جدید می‌توانند تا حدودی توجیه‌کننده شایع بودن بیماری‌های خودایمنی در خانم‌ها باشند.
نقش Xist در بیماری‌های خودایمنی
Xist یک مولکول RNA است که یک عملکرد حیاتی در بدن دارد. زنان دو کروموزوم ایکس (XX) به ارث می‌برند درحالی‌که مردها یک کروموزوم X و یک کروموزوم Y به ارث می‌برند. اگر مولکول Xist ساکت نباشد، دوز دوبرابری ژن‌های X می‌توانند اثرات مخربی بر بدن بگذارند. در زنان طی مراحل اولیه رشد، این مولکول یکی از کروموزوم‌های X را می‌پوشاند تا آن را غیرفعال کند. این فرایند غیرفعال‌سازی کروموزوم X نامیده می‌شود و جلوی سطوح سمی بیان ژن را می‌گیرد؛ بنابراین در هر سلول، Xist یکی از کروموزوم‌ها را به خواب می‌برد و این باعث می‌شود بیان ژن مردانه و زنانه متعادل‌سازی شود. اما تحقیقات جدید نشان می‌دهد فرایند غیرفعال‌سازی کروموزوم ممکن است پیامدهای نامطلوبی هم داشته باشد.
مولکول Xist چه ارتباطی با سیستم ایمنی دارد؟
وقتی Xist یک کروموزوم را خفه می‌کند، با پروتئین‌ها و DNA وارد تعامل می‌شود و یک مجموعه غیرمعمول ایجاد می‌کند که در جای دیگری در سلول دیده نمی‌شود. این ساختار عجیب می‌تواند سیستم ایمنی را گیج کند و باعث شود این سیستم به بافت‌ها و اندام‌های خودش حمله کند.
این مطالعه جدید، در خون بیماران لوپوس که خانم بودند، اوتوآنتی‌بادی‌هایی (پروتئین‌هایی که بدن را هدف می‌گیرند) بر ضد مجموعه‌های Xist پیدا کرد و وقتی Xist در موش‌های نر که دست‌کاری ژنتیکی شده بودند تا ژن را بیان کنند فعال شد، علائم خودایمنی در مقایسه با موش‌های نر معمولی، سریع‌تر به وجود آمدند.
هر چند به تحقیقات بیشتری نیاز است؛ اما این یافته‌ها نشان می‌دهند مولکول Xist می‌تواند عامل شروع بیماری خودایمنی باشد، اما اساساً در خانم‌ها. مردها فقط یک کروموزوم X دارند و کمتر تحت‌تأثیر این اتفاق‌اند زیرا یا Xist تولید نمی‌کنند یا در سطح پایین‌تری تولید می‌کنند.
دیگر فاکتورهای مرتبط
هرچند مولکول Xist سرنخ‌هایی ارائه داد؛ اما محققان تأکید می‌کنند که این تنها فاکتور مؤثر در ریسک بالاتر بیماری‌های خودایمنی در زنان نیست. ژنتیک و هورمون‌هایی مانند استروژن نیز با اثر بر سیستم ایمنی در این ماجرا نقش دارند.
عوامل محیطی نیز در به‌هم‌خوردن تعادل عملکرد سیست ایمنی در زنان نقش دارند. زنان معمولاً به طور متوسط بیشتر عمر می‌کنند، به عفونت‌های بیشتری دچار می‌شوند و اغلب بیشتر در معرض مواد شیمیایی در محصولات مراقبت پوست و آرایشی هستند.
کشف Xist یک دامنه جدید به درک تفاوت‌های جنسیتی در زمینه خودایمنی اضافه کرد.
نقش روده‌ها در بیماری‌های خودایمنی
میلیاردها باکتری در روده‌های ما زندگی می‌کنند و اهمیت زیادی از جهت بیماری‌های خودایمنی مثل دیابت یا ام‌اس دارند و ظاهراً از جهات زیادی عاملی در بیماری‌های خودایمنی‌اند.
تحقیقات جدید نشان می‌دهد این اجتماعات میکروبی می‌توانند ریسک بیماری‌ها را در هر دو جنس تحت‌تأثیر قرار دهند. طبق آزمایش‌ها باکتری‌های روده موش‌های نر که سطح تستوسترونشان را بالا می‌برد محافظی در برابر بیماری‌های خودایمنی است. همین نقش محافظتی را در بدن مردان تجسم کنید: ریسک دیابت در مردان کم می‌شود.
این داستان مربوط به باکتری‌هایی است که به سیستم ایمنی دستور رشد می‌دهند تا از روده‌ها محافظت کنند، متابولیسم را بهتر کنند و هورمون‌ها را کنترل کنند. در نتیجه استعداد بیماری‌های خودایمنی در مردان کمتر شده و مقاوم‌تر می‌شوند.
فاکتورهای محیطی نیز با اختلال در اکوسیستم گوارش بر احتمال بیماری‌های خودایمنی اثر می‌گذارند. رژیم‌های غذایی پرچرب و کم فیبر به عدم تعادل منتهی به افزایش ریسک بیماری‌ها مربوط‌اند. سموم، عفونت‌ها و سیگارکشیدن اثرات بسیار مخربی ازاین‌جهت دارند.
در تعاملات پیچیدهٔ بین ژن‌ها و محیط، میکروب‌های گوارش نقش عوامل نامرئی را دارند که تعیین می‌کنند چه کسی دچار بیماری خودایمنی شود. اگر بتوانیم یاد بگیریم چگونه این عملکرد را به‌جای مختل کردن تقویت کنیم، به راه‌های خوبی برای پیشگیری و درمان بیماری‌های مرموز خودایمنی دست خواهیم یافت.
در حال حاضر بیشتر داروهای بیماری‌های خودایمنی در حد گسترده‌ای سیستم ایمنی را سرکوب می‌کنند و عوارض جانبی دارند. اما اگر مطالعات بعدی بتوانند نقش Xist را آشکارتر کنند، می‌توانیم امیدوار باشیم که به شیوه‌های درمانی بهتری دست پیدا کنیم.
شاید این روش خیلی بهتر از مصرف استروئیدها در دوزهای بالا باشد.
در مطالعهٔ جدید معلوم شد آزمایش‌های خون می‌توانند آنتی‌بادی‌های ضد Xist را نشان دهند؛ بنابراین علاوه بر ژنتیک، این آنتی‌بادی‌ها هم می‌توانند به‌عنوان شاخص‌های پیش‌بینی‌کننده برای غربالگری بیماری‌های خودایمنی در زنان به کار بروند.
هر چند به پژوهش‌های بیشتری در مورد مولکول Xist نیاز است؛ اما امیدوار شدیم که یک روز خواهیم توانست با بیماری‌های خودایمنی بهتر مبارزه کنیم. درک این RNA و مکانیسم‌های آن در داخل سلول‌های بدن زنان می‌تواند کلید درمان بیماری‌های خودایمنی باشد.
کاهش ریسک بیماری‌های خودایمنی
. سیگار نکشید. سیگارکشیدن یک ریسک فاکتور اساسی برای بیماری‌های خودایمنی مثل آرتریت روماتوئید، لوپوس و ام‌اس است. ترک سیگار می‌تواند این ریسک را به‌مرورزمان به میزان بسیار زیادی پایین بیاورد.
. استرس خود را مدیریت کنید. استرس مزمن بر عملکرد ایمنی، میزان التهاب و سلامت روده‌ها اثر می‌گذارد و همگی این جنبه‌ها بر ابتلا به بیماری‌های خودایمنی اثرگذارند. فعالیت‌هایی مثل مدیتیشن و یوگا یا ریلکسیشن روزانه می‌تواند استرستان را مدیریت کنند.
. به‌اندازه کافی بخوابید. کم‌خوابی باعث التهاب در بدن می‌شود. هر شب ۷ تا ۹ ساعت بخوابید تا از سیستم ایمنی‌تان حمایت کنید. الگوی منظمی برای خواب و بیداری داشته باشید تا خوابتان باکیفیت باشد.
. به طور منظم ورزش کنید. فعالیت بدنی منظم، التهاب را کنترل می‌کند و می‌تواند برای سیستم ایمنی نیز مفید باشد. هر روز ۳۰ تا ۶۰ دقیقه فعالیت بدنی در حد متوسط انجام دهید، مثلاً پیاده‌روی تند، شنا یا دوچرخه‌سواری. هر حرکتی بهتر از بی‌تحرکی است.
. رژیم غذایی خوب و متعادل داشته باشید. غذاهای فراوری شده کمتر بخورید و تمرکز خود را روی یک رژیم غذایی متعادل و ضدالتهاب بگذارید که سرشار از میوه‌ها و سبزی‌ها و غلات کامل و چربی‌های سالم و پروتئین‌های کم‌چرب باشد. مواد مغذی کلیدی مثل ویتامین D ، زینک (روی) و اسیدهای چرب امگا ۳، حامی عملکرد سیستم ایمنی‌اند.
. به سلامت گوارشتان اهمیت دهید. میکروبیوم روده به عملکرد سیستم ایمنی دستور می‌دهد، بنابراین سلامت روده‌ها می‌تواند ریسک بیماری‌های خودایمنی را پایین بیاورد. می‌توانید مکمل پروبیوتیک مصرف کنید و غذاهای پری‌بیوتیک بخورید، مثل پیاز و سیر و موز و جو.
. سوابق پزشکی خانواده خود را بدانید. خیلی از بیماری‌های خودایمنی ژنتیکی‌اند. انجام غربالگری‌های منظم و تغییراتی در سبک زندگی می‌تواند به افرادی که ریسک فاکتور ژنتیکی بیماری خودایمنی را دارند کمک نماید.
در پایان
با انجام مطالعات بیشتر و عمیق‌تر روی مولکول Xist می‌توانیم به روش‌های مؤثرتری در زمینه پیشگیری و درمان برسیم. خصوصاً در مورد خانم‌ها، اختراعاتی مثل درمان هدفمند Xist یا آزمایشات خون پیش‌بینی‌کننده، نویدبخش هستند. هر چند عوارض خودایمنی همچنان مرموزند اما پیشرفت همچنان ادامه دارد.
به گزارش وب گاه تبیان، علم قدم‌به‌قدم در جهت رمزگشایی بیماری‌های خودایمنی پیش می‌رود؛ بنابراین یک روز که خیلی هم دور نیست بالاخره به راه‌های درمانی مؤثر خواهیم رسید.