زنان بیش از مردان از افسردگی مزمن رنج می برند
به زندگی من خوش آمدید
نسیم جعفری متولد ۶۸ روانشناس کودک و آموزگار کودکان استثنایی ، مدرس دانشگاه و محقق و پژوهشگر در حیطه روانشناسی کودک است . نسیم دارای مدرک کارشناسی علوم تربیتی و ارشد خود را در رشته روانشناسی عمومی گرفته است و در حال حاضر مشغول به خدمت در شهرستان قشم می باشد.
نزدیکی روز جهانی روانشناس و روز معلم بهانی شد، تا به سراغش بروم و با او گفت و گوی صمیمانه ای داشته باشم که شما را به خواندن آن دعوت می کنم .
به عنوان یک روانشناس، کشور ما را از نظر روانی چگونه توصیف میکنید؟میخواهیم بدانیم وضعیت روانی مردم ایران در حال حاضر چگونه است؟
وضعیت سلامت روانی مردم کشور به دلایل مختلف، آلودگی‌های صوتی و هوا و تبعیض‌های اجتماعی، اقتصادی و معیشتی تحت تاثیر قرار میگیرد. به طوری که به گفته رییس سازمان بهزیستی ایران، ۳۴ درصد جمعیت کشور در سنین ۱۹ تا ۶۰ سال دچار اختلالات روانی‌اند.
از هر چهار نفر، یک نفر اختلال روانی دارد و تا یک‌سوم جمعیت بزرگسالان در کشور اختلال روانی دارند، آمارهای متفاوتی ظرف دو تا سه سال گذشته تا کنون ارائه شده است. در این میان سلامت روانی زنان بیش از قبل مورد توجه قرار گرفته است. در حال حاضر حدود ۲۰۰ هزار نفر در کشور از افسردگی مزمن رنج می‌برند و زنان بیش از مردان با این بیماری مزمن دست به گریبان هستند. به طوریکه که در استان شاهد ۳۶ درصد و استانی دیگر ۹ درصد هستیم، افراد بیوه بیشتر از دیگران در خطر ابتلا به اختلالات روانی قرار دارند و تحقیقات نشان داده است ۷۰ درصد همبستگی مثبت بین فقر و اختلالات روانی شایع وجود دارد.
نظر شما درباره اهمیت مشاوره در دوران کودکی و نوجوانی چیست؟
کودکان به علت ویژگی‌هایی که ازنظر سنی دارند بسیار آسیب‌پذیرترند و به حمایت و مراقبت نیاز دارند. همچنین بزرگ کردن فرزندان یکی از دشوارترین و پرمسئولیت‌ترین کار ممکن بر عهده‌ی انسان است و در صورت عدم آگاهی و نبود دانش کافی جهت پیشگیری و راهبردهای مقابله‌ای والدین و مراقبان، ممکن است آسیب‌های متعددی مانند آزار جنسی گریبان‌گیر کودکان شود.
والدین باید مشاوره و روانشناسی کودک و نوجوان جدی بگیرند. چرا که این دو دوره، دوره های بسیار حساس و مهمی از زندگی فرزندشان هست و والدین نباید مشکلات و دغدغه هایی از فرزندشان را که به هر دلیل درکی از آن ندارند، پشت گوش بیاندازند.
بعضی از کودکان خواسته یا ناخواسته دچار مشکلاتی می شوند که تشخیص و درمان آن بدون مراجعه به روانشناس کودک امکان پذیر نمی باشد. از جمله ابن مشکلات یا اختلالات: اختلالات ارتباطی، تیک ها، استرس و اضطراب ها، خجالتی بودن، انزوا طلبی، مشکلات رفتاری، افسردگی، بیش فعالی، مشکلات عدم تمرکز، پرخاشگری، ناتوانی یادگیری، مشکلات تغذیه ای، شب ادراری و… می باشد. این مسایل معمولا با مشاوره و روان درمانی و آموزش والدین به خوبی درمان می شود.
مشاوره دوران کودکی و نوجوان بیشتر در راستای چه مسائلی هست ؟
- اضطراب جدایی
- ناخن جویدن فرزند
- موکندن
- پرخاشگری و آسیب به خود یا دیگران
- ترسیدن از عوامل یا فضاهای مختلف
- انواع مشکلات تحصیلی
- اختلالات یادگیری
- نقص توجه
- بیش فعالی
- عدم تمرکز
- انزواطلبی و گوشه نشینی
- احساس ناتوانی
- بدخوابی
- تغییر در عادتهای روزمره زندگی
- عدم تعامل کودک با همسن و سالان خودش
- بزهکاری
توصیه شما برای والدین چی هست ؟
اگرمی خواهند فرزندانشان را با کمترین درصد اشتباهات پرورش دهند و پیچ و خم های رفتار و هیجان هایش را بشناسند، و یا اگر فرزند شما در موقع درس خواندن تمرکز لازم را ندارد؟
اگر کودک‌تان به شکل غیرقابل کنترلی پرخاشگر شده است؟
اگر فرزندتان جنب و جوش یا تخریب‌گری زیادی دارد؟
اگر کودک تان دچار ترس های غیر منطقی است یا مضطرب است؟
حتماً در سریعترین زمان ممکن به یک روانشناس مجرب کودک و نوجوان مراجعه کنند.
آموزش پیشگیرانه برای کودک آزاری به چه صورت است و بفرمایید این آموزش ها برای چه افرادی است و از چه سنی باید شروع شود ؟ اولین هدف مداخله در کودک آزاری پیشگیری است .چون توفیق درمان کودکان و خانواده ها پس از وقوع کودک آزاری محدود است تمرکز اصلی راهبرد های مداخله ای جستجوی برنامه های پیشگیری از بدرفتاری با کودک است.
پیشگیری از کودک آزاری در سه سطح صورت میگیرد:
۱.پیشگیری اولیه ۲. پیشگیری ثانویه ۳. پیشگیری ثالثیه
پیشگیری سطح اول (پیشگیری اولیه):
این سطح پیشگیری شامل اقداماتی است که موجب استحکام بنیان خانواده و همچنین ارتقای سلامت اجتماع می گردد.آموزش به والدینی کودکان و نوجوانان در زمینه حقوق کودکان بهداشت روان و مهارتهای مقابله با مشکلات و مسایل از مهمترین راهکارهای نیل به این اهداف است.
پیشگیری سطح دوم(پیشگیری ثانویه):
این سطح از پیشگیری شامل شناسایی خانواده های پرخطر قبل از گرفتار شدن کودک و آسیب وی میباشد.
پیشگیری سطح سوم(پیشگیری ثالثیه):
این سطح از پیشگیری شامل اقدامات مداخله ای «درمانی و حمایتی برای خانواده های گرفتار می باشد و در این سطح باید سعی کرد از بروز مجدد سوءرفتارجلوگیری شود.
یکسری از آموزشها مخصوص والدین و پرستار کودکان هستند و یکسری از آموزشها مخصوص خود کودکان هستند که برای والدین بهترین زمان آموزش هنگام بارداری و برای کودکان بهترین زمان بین سه تا پنج سالگی میباشد .
از بیش فعالی کودکان به ما بگویید، چه علائمی دارد؟
بیش فعالی که به اختصار ADHD خوانده می شود نوعی اختلال شایع است که حدود هشت تا ۱۰ درصد کودکان را مبتلا می کند. این بیماری در پسران شایعتر از دختران است که هنوز دلیل اصلی آن مشخص نشده است. ویژگی های اولیه بیش فعالی از سال های اولیه رشد یعنی قبل از ورود به مدرسه شروع می شود.
بیش فعالی دارای ویژگی های بارزی است که شامل پرتحرکی، کمبود توجه و تمرکز، بروز اعمال ناگهانی و غیرقابل پیش بینی می شود. این اختلال سه نوع است؛
اختلال اول: در گونه اول که کودک فقط در توجه و تمرکز مشکل دارد.
اختلال دوم: در نوع دوم فقط پرتحرکی دیده می شود و بالاخره نوع ترکیبی که کودک هم پرتحرک است و هم مشکل توجه و تمرکز دارد این اختلال در کودکان دبستانی و در پسرها سه تا پنج برابر شایع تر از دختران است و بیشتر در پسران اول خانواده مشاهده می شود.
اختلال سوم: معمولا اختلال از سه سالگی به بعد تشخیص داده می شود. کودکان مبتلا در دوره شیرخواری اکثرا پرتحرک هستند و دست ها و پاهای خود را زیاد حرکت می دهند؛ کم خواب، کم غذا هستند و زیاد گریه می کنند.
قطع پی‌درپی گفت‌وگو و مکالمه بزرگ‌ترها
پاسخ دادن به سؤال، پیش از آنکه جمله‌ی سؤال‌کننده به پایان برسد.
بی‌صبری و بی‌تحملی شدید طوری که هر آنچه طلب کرد، باید در همان لحظه آن را دریافت کند.
پرحرفی
مدام در حال حرکت و جنب‌و‌جوش بودن
بی‌صبری و نداشتن تحمل برای ایستادن در صف و رعایت نوبت
عصبی و حساس بودن و مرتب پایین و بالا پریدن
هل دادن بقیه‌ی کودکان
برهم زدن بازی بقیه
انجام تکلیف‌های مدرسه بدون توجه و دقت
(قاپیدن) وسایل و اسباب‌بازیهای کودکان دیگر
نداشتن مهارتهای لازم در برقراری ارتباط‌های اجتماعی با دیگران
گم‌کردن وسایل شخصی
از این شاخه به آن شاخه پریدن
تشخیص بیش فعالی با یک آزمون خاص امکانپذیر نیست. مجموعه ای از این علائم باید (حداقل در مدت شش ماه) مورد بررسی قرار بگیرد. کودک این موارد را معمولا قبل از هفت سالگی نشان می دهد. همچنین کودکی که دارای این نشانه هاست با رفتارهایش اطرافیان خود را در محیط های مختلفی مانند مدرسه یا خانه دچار مشکل می کند و حتی با گروه دوستان و همسالان خود نیز به راحتی کنار نمی آید.
دلیل بیش فعالی چیست؟
علت به وجود آمدن بیش فعالی احتمالا ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی است. احتمالا این کودکان در بخش های مربوط به توجه و تمرکز در مغز دچار نقص جزئی هستند. از عواملی که می توانند در بروز این اختلال موثر باشند سیگار کشیدن و یا مصرف الکل در دوران بارداری توسط مادر است.
حتی استنشاق تحمیلی دود سیگار توسط مادر باردار، باعث اختلال در رفتار کودک می شود. استرس مادر هم با این موضوع ارتباط دارد. تحقیقاتی که در این زمینه انجام شده باینگر این است که این اختلال معمولا در خویشاوندان نزدیکاین افراد هم وجود دارد.
مسمومیت ناشی از سرب حاصل از دود اتومبیل و آلودگی هوا، غذاهای محتوی مواد افزودنی مثل شیرین کننده های مصنوعی و یا رنگ دهنده های خوراکی، مواد جلوگیری کننده از فاسد شدن غذا که در بعضی از غذاهای آماده وجود دارد، نیز در ایجاد این اختلال سهیم هستند.
در صورت بی توجهی به کودکان بیش فعال و معالجه نشدن آنها احتمال اینکه این افراد در آینده به افسردگی مبتلا شوند و یا در نوجوانی رفتارهای ضد اجتماعی و گاه بزهکارانه داشته باشند زیاد است. بنابراین به والدین توصیه می شود که حتما در دوران کودکی برای معالجه فرزند خود اقدام کنند. این بیماری در دوران مدرسه بیشتر مشکل آفرین می شود زیرا کودک تمرکز کافی برای گوش دادن به درس ندارد و مدام برای بیرون رفتن از کلاس اجازه می خواهد. این بچه ها نمی توانند آرام روی صندلی بنشینند، معمولا پرحرف هستند و مدام سر کلاس با دوستان خود حرف می زنند و این موضوع باعث می شود از لحاظ تحصیلی با مشکل مواجه باشند.
والدین باید به رفتار کودکان خود دقت داشته باشند و تنها در صورتی که مجموعه از این نشانه ها را در مدت طولانی مشاهده کردند با یک متخصص مشورت کنند. در غیر اینصورت نمی توان به هر کودک پرتحرک برچسب بیش فعالی زد.
آیا راه درمانی برای بیش فعالی وجود دارد؟
درمان سریع برای ADHD وجود ندارد اما علائم آن قابل شناسایی و کنترل هستند. بهتر است والدین برای کمک کردن به خود و کودکشان در مورد این اختلال اطلاعات بیشتری کسب کنند. همچنین برنامه تربیتی ویژه ای را متناسب با نیازهای فرزند خود طرح ریزی کنند. درست است که کنار آمدن با کودکان بیش فعال کار ساده ای نیست اما والدین باید بدانند که این افراد ذاتا بد نیستند اما بدون مصر ف دارو و رفتار درمانی نمی توانند رفتار خود را کنترل کنند.
در این مورد خانواده، معلم و مدرسه باید با یکدیگر همکاری داشته باشند. والدین باید از تنبیه بدنی کودک خود جدا خودداری کنند و با او با محبت رفتار کنند. دارودرمانی هم در صورت تجویز پزشک کمک بسیاری به این دسته از کودکان می کند. مطالعات نشان داده است رژیم های غذایی هم می تواند برای کمک به این افراد کارساز باشد. آنها باید از زیاده روی در مصرف شکر و غذاهای حاوی آن مانند کیک، شیرینی، شکلات، بیسکویت و نوشابه های شیرین که تحریک کننده هستند خودداری کنند.
در حال حاضر بيشترين مراجعه‌کنندگان چه کودکانی هستند؟ و چه اختلالات رفتاری دارند؟
کودکان ۲ تا ۴ سال – وابستگی کودکان به والدین و پرخاشگری بیش از حد کودک
با توجه به اینکه فرمودید معلم کودکان استثنایی هستید، بنظر شما چه مساله‌ای باعث عقب‌ماندگی كودك می شود؟
کم کاری خانواده – بی توجهی به این کودکان
در اولین برخورد با کودکان استثنایی چگونه باشیم؟
کودک اوتیسم یک کودک است که به محبت شما، نگاه پرمهر شما، آغوش گرم شما و خانواده منسجم شما نیاز دارد.
یک کودک سندرم داون همیشه به یک الگوی محکم و مهربان نیاز دارد
و یک کودک فلج مغزی همیشه در اضطراب، تشنج خانواده است پس محیط شان را آرام و سالم نگه می‌دارند.
اگر تفاوتی بین کودکان با نیاز خاص و کودکان کاملا نرمال وجود دارد آن تفاوت نیاز بیشتر گروه اول به داشتن محیط سالم است. مهم ترین مساله در نحوه برخورد با کودکان استثنایی به ویژه مبتلایان به سندرم داون، توجه به مساله بهداشت روان آنها است که در این زمینه لازم است، خانواده‌ها با صبر و تحمل زیاد، رفتارهای مناسبی با این کودکان داشته باشند. اگرچه خانواده نقش مهمی در یاری رساندن به کودکان سندرم داون دارد، اما این رسیدگی‌ها و چگونگی برخورد با آنان بدون حمایت سازمان بهزیستی و حمایت های توانبخشی، به تنهایی کار دشواری است.
نحوه برخورد والدین با این کودکان باید چگونه باشد؟
در حقیقت اولین گروهی که با این کودکان برخورد می کند والدین و افراد خانواده آنها هستند و در صورتی که آنها هم کودکان را طرد و مورد بی مهری و ناملایمات قرار دهند، کودک دیگر استعدادهای فطری خود را بروز نداده و عقب افتادگی خود را بغرنج تر می کند و البته این مورد در کودکان عقب مانده آموزش پذیر بیشتر صدق می کند. رابطه کودک با مادر ابتدا یک نیاز فیزیولوژیک برای زنده ماندن است اما رفته رفته این رابطه به صورت یک ارتباط عاطفی در می آید و مادر از داشتن کودک احساس غرور و افتخار می کند و معمولا این احساس با پاسخ های کودک تقویت می شود.
ولی چون کودک عقب مانده پاسخی برای مادر ندارد و او کم کم به عقب ماندگی کودک خود پی می برد، پس در این رابطه عاطفی اختلال پیدا میشود. این اختلال به خصوص زمانی آشکارتر می شود که کودک عقب مانده برادر یا خواهر باهوش نیز داشته باشد. مسلم است که کودک عقب مانده در مقایسه با کودک عادی به مراقبت، نوازش و محبت بیشتری نیاز دارد و چون این کودکان نمی توانند رابطه صحیح عاطفی برقرار کنند، دچار بی توجهی و طردشدگی می شوند و قادر نیستند حتی از توانایی محدودی هم که دارند، استفاده کنند.به عبارت دیگر استعدادهای فطری خود را حتی به تعداد کم بروز دهند و در نتیجه عقب ماندگی شدت یافته و اختلالات شخصیتی بروز می کند.»
در واقع این چنین به نظر می رسد که بزرگترین کمک به این قشر از افراد جامعه، بالا بردن حس اعتماد به نفس آنهاست تا وی را در شناخت مهارت های خود و استقلال طلبی کمک کنند جامعه نیز با همکاری خانواده، کارشناسان و مدیران سطوح مختلف می توانند جایگاه این افراد را در جامعه سامان بخشند.
از طرفی والدین می توانند با مشاوره ژنتیک قبل از ازدواج، مهمترین گام را در جهت پیشگیری بردارند زیرا به عقیده کارشناسان، مشاوره ژنتیکی نقش زیادی در پیشگیری از انواع معلولیت ها دارد. اما در نهایت، صبر، پایداری و تحمل سختی ها، باارزش است و یقینا پاداش آن نزد خداوند محفوظ است و انسان هایی نیز که معلولند ولی به رغم نارسایی جسمی با امید به زندگی ادامه می دهند و کسانی که با تمام مشکلات با آغوشی باز و لبانی پر لبخند پذیرای این نیلوفران باغچه زندگی هستند، الگوهایی در مسیر صبوری اند و این مهم درس بزرگی است برای افراد سالم و توانمند جامعه. مشکل اصلی خانواده‌ها در برخورد با کودکان استثنایی، ناآگاهی جامعه و واقف نبودن به نیازهای کودکان است، از هر ۱۰ کودک، یک کودک حتما با نیازهای ویژه وجود دارد به همین دلیل وجود کودک استثنایی، اتفاق عجیبی نیست و محدود به قشر خاصی نمی‌شود.
غربالگری این کودکان به چه صورت انجام میگیرد، آیا از بدو تولد است؟!
در حال حاضر با پیشرفت علم پزشکی تأکید عمده بر تشخیص زودهنگام است یعنی اولین زمانی که تشخیص ممکن باشد، بهترین زمان برای درمان است، برای مثال برای کودک کم شنوا خدمات از بدو تولد باید انجام شود و اگر بعد از سه ماهگی به کودک کم شنوا خدمات داده شود کودک بخشی از توانایی شنوایی خود را از دست می‌دهد، در اینجا برای کودک ناشنوا زمان بسیار مهم است، برای کودکان اوتیسم نیز به همین صورت است، الآن دیگر کودکی نباید به ۱۰ سالگی برسد و آموزش به او شروع شود، زیرا لزوم مداخلات زودهنگام مشخص شده است و کودکی که زود آموزش ببیند پیشرفت متفاوتی خواهد داشت. در بسیاری از کشورهای پیشرفته ۲۵ تست مختلف برای غربالگری نوزادان انجام می شود اما این غربالگری در ایران تنها ۳ مورد است که گاهی اوقات نیز نادیده گرفته می شود و در بسیاری از بیمارستان های شهرهای کوچک این تست ها وجود ندارد. از طرفی با وجود اجباری شدن این 3 تست نیز هنوز شاهد بروز بیماری های مرتبط هستیم، به طوری که با وجود غربالگری موفق نوزادان از نظر کم کاری تیروئید در کشور که تا ۸۰ درصد کودکان را در بر گرفته و ۴ برابر استاندارد جهانی است، باز هم نوزادانی با بیماری های متابولیک و کم خونی داسی شکل متولد می شوند و این نکته نشانگر این مطلب است که در انجام تست های اجباری به صورت منطقه ای برای نوزادان باید یک بازنگری جدی صورت گیرد.
چه خدماتی ارائه میشود؟
سه تست اجباری پی کی یو (PKU)، کم کاری تیروئید و بیماری فاویسم
برای برقراری ارتباط بهتر با این کودکان چه باید کنیم؟
آنچه نباید از طرف والدین فراموش شود و یادآوری آن به خودشان بسیار اهمیت دارد، این است که فرزند آنها در هر صورت «کودک» است: «کودکی با همان نیازها، لطایف و زیبایی‌هایی که یک موجود نابالغ دارد. اگر پدرومادر این موضوع را مرتبا در رفتار و گفتارشان و در برخورد با فرزند خود در نظر داشته باشند هم برای مادر و هم کودک، هر دو آرام بخش است. در واقع می‌توان گفت که لذت والد بودن برای والدینی که حتی نقش درمانگر را بر عهده دارند، حس نمی‌شود مگر اینکه دست از انکار وجود مشکل بردارند. تجربه کار با این کودکان به من نشان داده است که اولیای شاد و قابل اتکا در درمان، آن‌هایی هستند که منتظر معجزه نیستند و از دوران کودکی کودک خود لذت می‌برند. آنها عاقلانه به دنبال توانبخشی و کار با کودک در منزل هستند و کودک خود را با محیط اجتماعی اطراف خود از قبیل دوست، همسایه و فامیل پیوند می‌زنند. داشتن یک دختر یا پسربچه در محیط خانه با هر شرایطی هم باشد، در هر صورت باید برای پدرومادرشان شادی‌بخش باشد و اگرکسی با وجود داشتن یک کودک خاص این شادی را ندارد باید به دنبال ایرادی از جانب خود باشد) کودک اوتیسم یک کودک است که به محبت شما، نگاه پرمهر شما، آغوش گرم شما و خانواده منسجم شما نیاز دارد. یک کودک سندرم داون همیشه به یک الگوی محکم و مهربان نیاز دارد و یک کودک فلج مغزی همیشه در اضطراب، تشنج خانواده است پس محیط شان را آرام و سالم نگه می‌دارند. اگر تفاوتی بین کودکان با نیاز خاص و کودکان کاملا نرمال وجود دارد آن تفاوت نیاز بیشتر گروه اول به داشتن محیط سالم است.
چگونه می توان معلم مناسبی برای کودک استثنایی شد؟
با صبر و حوصله و پشتکار بالا و علاقه نسبت به این کودکان می توان خدمت رسانی کرد
اوقات فراغت این کودکان را چطور پر کنیم؟
با بازی های مناسب که مختص هر کدام از حیطه های درمانی کودکان استثنایی کاربرد دارد و سرگرم کننده است که می توان بیشتر مسائل درسی و زندگی را آموزش داد
برای کمک به والدین چه باید کرد؟
در صورت بروز مشکل با مشاوره های مناسب برای رفع آنها راهکار مناسب بیان میشود و ارائه ایده های نو برای سرگرم کردن کودکان
حرف آخر :
اول از همه از والدین خواهش می کنم قبل از ازدواج آزمایش ژنتیک خودشان را انجام بدهند ، کودکان استثنایی هم مثل دیگر کودکان ما هستند خواهش می کنم به آنان توجه بیشتری کنیم مخصوصاً در آموزش و سرگرمی و همچنین محیطی برای اشتغال و کار برای آنها فراهم بشه .