سکوت نوجوانان؛ هیاهوی درونی یا فریاد خاموش؟!
سکوت نوجوانان این روزها تنها یک رفتار ساده نیست؛ پشت این خاموشی دنیایی از افکار، احساسات و گاه ناامیدی پنهان شده است. نسل زد که درگیر بمباران اطلاعات و فشارهای ارتباطی مداوم است، سکوت را هم ابزار دفاعی و هم راهی برای بازآفرینی خود میداند. حال باید دید, چرا نوجوانان امروز ترجیح می‌دهند به جای گفت‌وگو، سکوت کنند؟ آیا این سکوت نشانه ضعف و ناتوانی است یا راهی برای نشان دادن قدرت و استقلال؟
سکوت در نگاه اول شاید ساده‌ترین رفتار باشد، بدون واکنش، بی‌صدا و خاموش، اما در دنیای پیچیده نوجوانان نسل زد، سکوت معنای دیگری پیدا کرده است. این نسل در عین آنکه ساعت‌ها در فضای مجازی مشغولند و در معرض سیل بی‌پایان اطلاعات قرار دارند، بیش از هر زمان دیگری سکوت اختیار می‌کنند. سکوتی که گاهی برای رسیدن به آرامش، گاهی از ناامیدی و در برخی مواقع حتی می‌تواند نشانه ضعف در مهارت‌های ارتباطی باشد.
برای واکاوی این موضوع خبرنگار ایرنا زندگی با پریسا وثوقی، روانشناس به گفت‌وگو پرداخته است.
سکوت؛ مفهومی وابسته به موقعیت
وثوقی در ابتدای این گفت وگو تأکید می‌کند که سکوت به خودی خود معنا و ارزش روانشناختی ندارد و باید در موقعیت‌های مختلف بررسی شود. معنای لغوی سکوت همان خاموشی و بی‌واکنشی است، اما از نگاه روانشناسی مهم این است که سکوت در چه شرایطی رخ می‌دهد.
یکی از دلایل اصلی سکوت نوجوانان، شلوغی ذهنی و نیاز به خلوت است و گاهی نیز نشانی از ناامیدی استنوجوان امروز، یا همان نسل زد، ذهنی پرهیاهو دارد. او ظاهراً در حال استراحت است، اما در واقع درگیر مشغله‌های فکری فراوان می‌باشد. یکی از دلایل اصلی سکوت نوجوانان، همین شلوغی ذهنی و نیاز به خلوت است. گاهی این سکوت نشانی از ناامیدی است.
در بسیاری از مواقع نوجوانان وقتی احساس می‌کنند حرف زدن هیچ فایده‌ای ندارد و صحبتشان اثرگذار نیست، ترجیح می‌دهند واکنش نشان ندهند و سکوت کنند.
سبک ارتباطی نسل زد
این روانشناس ادامه می‌دهد: نسل جدید حتی در نوع گفتار و پیام‌رسانی نیز متفاوت هستند. نوجوانان امروزی کلمات و عبارات را کوتاه می‌کنند، پیام‌هایشان اغلب مختصر است و گاهی به جای جمله‌ای کامل تنها یک ایموجی می‌فرستند. این سبک خاص تعامل باعث شده که سکوت در زندگی روزمره‌شان پررنگ‌تر دیده شود.
نسل جدید در گفتار و پیام‌رسانی با خلاصه کردن کلمات و استفاده از ایموجی‌ها، سکوت را در زندگی روزمره‌شان پررنگ‌تر کرده‌اندوقتی نوجوانی با یک استیکر یا یک علامت کوچک کارش را راه می‌اندازد، طبیعی است که کمتر به توضیحات طولانی روی آورد.
وقتی سکوت نشانه ضعف است
وثوقی با نگرانی به جنبه دیگری از سکوت اشاره می‌کند: گاهی سکوت ناشی از بی‌مهارتی است. یعنی نوجوان به دلیل ناتوانی در ابراز وجود و ضعف در مهارت‌های ارتباطی، ناچار به سکوت می‌شود. این سکوت نوعی واکنش منفعلانه است، نه نشانه قدرت. چنین رفتاری می‌تواند نوجوان را در معرض آسیب‌های اجتماعی قرار دهد.
به همین دلیل ما روانشناسان تأکید میکنیم باید روی مهارت‌آموزی کار شود؛ این مهارتها در گام نخست افزایش اعتماد به نفس، سپس آموزش ارتباط مؤثر و نهایتاً تقویت رفتار جرأت‌مندانه هستند. نوجوان باید یاد بگیرد خواسته‌هایش را بیان کند، نظرش را ابراز کند و از حق خود دفاع کند. اگر سکوت او از ضعف باشد، نه تنها مفید نیست بلکه خطرناک هم خواهد بود.
سکوتی که نشانه قدرت است
سکوت همیشه منفی نیست. خانم وثوقی در این خصوص توضیح می‌دهد: در رفتار جرأت‌مندانه سکوت یکی از تکنیک‌های مؤثر است. سکوت همراه با نگاه پرسشگرانه می‌تواند معنای عمیقی داشته باشد.
در رفتار جسورانه، سکوت با نگاه پرسشگرانه، قدرتمندترین پیام را منتقل می‌کندوقتی نوجوان در برابر اصرارهای بی‌مورد طرف مقابل سکوت می‌کند و تنها با نگاه می‌پرسد؛ چرا اصرار می‌کنی، این نوع سکوت نشان از قدرت دارد. در چنین شرایطی سکوت نه از ناتوانی، بلکه از توانایی در مدیریت موقعیت برمی‌آید.
سکوت به مثابه رازآلودگی
او در ادامه به جنبه دیگری از سکوت نوجوانان اشاره می‌کند و می گوید: دوران نوجوانی به طور طبیعی زمانی برای کشف خود و شناخت ابعاد درونی است. نوجوان در دنیای خودش سیر می‌کند و همین خلوت درونی نوعی مرموز بودن ایجاد می‌کند.
وقتی دیگران نمی‌دانند در ذهن نوجوان چه می‌گذرد، نسبت به او کنجکاوتر می‌شوند. این حس کنجکاوی، برای نوجوان جذاب است و او احساس می‌کند سکوتش به نوعی قدرت و جذابیت تبدیل شده است.
بمباران اطلاعات و چالش‌های ارتباطی
به گفته پریسا وثوقی، شرایط عصر دیجیتال فشار مضاعفی بر نوجوانان وارد کرده است؛ امروز بیش از هر دوره دیگری در تاریخ، انسان‌ها زیر بمباران اطلاعات قرار دارند. انتقال داده‌ها در کسری از ثانیه به سراسر دنیا انجام می‌شود. نوجوانان نسل زد این شرایط را به شدت تجربه می‌کنند، حتی در بازی‌های آنلاین نیز با افراد مختلف در سراسر جهان در ارتباط می باشند. این حجم از ارتباطات گسترده باعث می‌شود سکوت برایشان معنای ویژه‌ای پیدا کند، گویی سکوت تنها راهی است که می‌توانند خود را از این سیل اطلاعات نجات دهند.
نقش والدین در شکستن دیوار سکوت
این روانشناس در پاسخ به این پرسش که چگونه می‌توان به نوجوانان کمک کرد؟ چنین می‌گوید: اولین قدم، ایجاد فضای امن است. نوجوان باید مطمئن شود که والدین یا بزرگ‌ترها او را قضاوت نمی‌کنند و پذیرای او همان‌طور که هست خواهند بود. وقتی این اعتماد شکل بگیرد، نوجوان راحت‌تر به سمت گفت‌وگو می‌آید و سطح تعامل بالا می‌رود. در چنین فضایی، مهارت‌های ارتباطی عملاً در حال آموزش است.
نوجوانان حرف‌های زیادی دارند اما نمی‌دانند از کجا شروع کنند؛ والدین باید آن‌ها را به بیان احساسات تشویق کنند
سوالاتی که از نوجوان پرسیده می‌شود، باید باز باشند تا فرصت بیشتری برای توضیح پیدا کند. اگر تنها با پاسخ‌های یک‌کلمه‌ای روبه‌رو شویم، نشان می‌دهد هنوز فضای کافی برای بیان احساسات ایجاد نشده است.
نوجوانان گاهی حرف‌های زیادی برای گفتن دارند اما نمی‌دانند از کجا شروع کنند. وظیفه والدین این است که آن‌ها را به بیان احساسات تشویق کنند.
الگو بودن والدین
وثوقی تأکید می‌کند؛ والدین خود باید الگوی ارتباطی خوبی باشند. وقتی نوجوان می‌بیند والدینش بدون قضاوت درباره دیگران حرف می‌زنند، با احترام گوش می‌دهند و حتی به سکوت او هم احترام می‌گذارند، یاد می‌گیرد چگونه رفتار کند.
در واقع فرزند از رفتار والدین الگوبرداری می‌کند و همین می‌تواند نقش بزرگی در شکل‌گیری مهارت‌های ارتباطی او داشته باشد.
ضرورت آموزش همگانی
این روانشناس معتقد است مهارت‌آموزی باید هم نوجوانان و هم والدین را در برگیرد و در این باره می گوید: اعتماد به نفس نقطه شروع هر موفقیتی است. نوجوان باید اعتماد به نفس پیدا کند، سپس وارد مسیر یادگیری ارتباط مؤثر، رفتار جرأت‌مندانه و حتی مهارت نقدپذیری شود. نقدپذیری در نسل زد اهمیت زیادی دارد، اما متأسفانه بسیاری از والدین خودشان نقدپذیر نیستند.
وقتی والدین نتوانند انتقاد را بپذیرند، نوجوان هم یاد نمی‌گیرد. بنابراین آموزش باید دوطرفه باشد.
او پیشنهاد می‌دهد؛ کارگاه‌های آموزشی برای والدین می‌تواند بسیار مؤثر باشد. کارگاه‌هایی که در آن‌ها مهارت گوش دادن فعال، شفاف صحبت کردن و احترام به فضای شخصی نوجوان آموزش داده شود. همچنین مدرسه، فضای مجازی و رسانه‌ها باید بستری برای آموزش عمومی فراهم کنند تا هم والدین و هم نوجوانان از آن بهره ببرند.
جمع‌بندی
با توجه به مصاحبه این روانشناس می توان نتیجه گرفت: سکوت نوجوانان پدیده‌ای پیچیده و چندلایه است. این سکوت می‌تواند حاصل شلوغی ذهنی، نیاز به آرامش، ناامیدی، سبک ارتباطی خاص نسل زد یا ضعف در مهارت‌های اجتماعی باشد.
گاهی سکوت ابزاری قدرتمند در رفتار جرأت‌مندانه است و گاهی نشانه ضعف و آسیب‌پذیری. آنچه اهمیت دارد، نقش والدین و بزرگ‌ترها در فهم درست این سکوت است.
ایجاد فضای امن، آموزش مهارت‌های زندگی، الگوی ارتباطی سالم و پذیرش نوجوان به همان شکلی که هست، می‌تواند دیوار سکوت را بشکند و زمینه رشد فردی و اجتماعی او را فراهم کند.