علل کاهش خرید اسباب‌بازی برای کودکان؛ نگاهی به بازار ایران و جهان
برخی کارشناسان بازار اسباب بازی می‌گویند: سهم ایران در بازار جهانی اسباب بازی بسیار کم است اما می‌توان با تولید انبوه، متنوع و با کیفیت اسباب‌بازی، بازار اسباب‌بازی ایرانی را بهبود بخشید و آن را قابل رقابت با بازار خارجی کرد. البته در شرایط کنونی قدرت خرید مردم برای اسباب‌بازی نیز کاهش یافته که باید آن را نیز اصلاح کرد.
اسباب بازی از آن‌جا که باعث افزایش اعتماد به نفس، شادی، نشاط و مهارت حل مساله در کودکان می‌شود، دارای اهمیت است. همچنین کارکردهای اسباب‌بازی سبب شده در سال‌های اخیر استقبال بیشتری از آنها صورت بگیرد و در نتیجه بازار تولیدکنندگان داخلی در بازار بهتر شود.
با این حال هنوز صنعت اسباب بازی داخلی قابل رقابت با اسباب‌بازی خارجی نیست و در این زمینه طبق گزارش معاونت علمی فناوری رئیس جمهوری می‌توان گفت اگر گردش مالی جهانی بازار اسباب بازی ١٠٠ میلیارد دلار است، سهم این گردش مالی در ایران ٣٠٠ میلیون دلار است.
همچنین بررسی بازار اسباب‌بازی ایران در روز ملی کودک نشان داده است آمریکا با ۳۸.۵ میلیارد دلار درآمد از صادرات اسباب‌بازی بزرگترین بازار اسباب‌بازی در جهان را دارد و چین با ۱۷.۳ میلیارد دلار و ژاپن با ۶.۲۹ میلیارد دلار در رتبه‌های بعدی قرار دارند. در این بازار جهانی حدود ۱۰۰ میلیارد دلار پول جا به جا شده که سهم ایران در این بازار تنها ۳۰۰ میلیون دلار یعنی ۰.۳ درصد بوده است. اگر چه دلایل مختلفی برای قابل رقابت نبودن صنعت اسباب‌بازی داخلی مطرح است، اما با این حال باید دانست از طریق تنوع‌بخشی، بهبود کیفیت و ایجاد خلاقیت و نوآوری در اسباب‌بازی می‌توان بازار آن را بهبود بخشید.
اگر گردش مالی جهانی بازار اسباب بازی ١٠٠ میلیارد دلار است، سهم این گردش مالی در ایران ٣٠٠ میلیون دلار استدر این زمینه و برای واکاوی بیشتر ابعاد این مساله پژوهشگر ایرنا با «مقداد فقیهی» تولیدکننده اسباب‌بازی فکری و «امیر بهادری فرد» عضو هیات مدیر انجمن تولیدکنندگان اسباب‌بازی ایران و دبیر دومین نمایشگاه تخصصی اسباب‌بازی و صنایع وابسته به گفت و گو نشسته است که مشروح آن را در ذیل می‌خوانید:
تولیدات اسباب‌بازی داخلی از نظر تنوع، نیاز بازار داخل را پوشش نمی‌دهند
فقیهی درباره دلایل استقبال کم از اسباب‌بازی ایرانی می‌گوید: آمار خاصی در خصوص اسباب‌بازی‌های داخلی نداریم و حرف‌هایی که در این زمینه زده می‌شود، به طور معمول از نوع گمانه زنی و مبتنی بر مشاهدات غیر قابل تعمیم به بازار است. با این حال بر اساس نقل قول‌ها و فضای عمومی حاکم بر جامعه حدود ۲۰ درصد از بازار اسباب‌بازی مربوط به کالاهای تولید داخل است.
وی می‌افزاید: سهم بازار اسباب‌بازی هم ناشی از عوامل مختلف است. بخشی به این دلیل است که تولیدات داخلی از نظر تنوع، نیاز بازار داخل را پوشش نمی‌دهد یا اگر پوشش می‌دهد با کالاهای خارجی که آن بخش‌ها را پاسخ می‌دهد، قابل رقابت نیست.
یعنی اگر بخواهید تنوع نیازهای موجود در بازار اسباب بازی را به عنوان تولیدکننده داخلی پاسخ دهید، باید سرمایه گذاری کنید و آن کالاها و اسباب بازی مورد نیاز را از نظر کیفیت و شرایط موجود تولید کنید. در شرایط فعلی تولیدکنندگان داخلی برای رقابلت با تولیدکنندگان اسباب بازی خارجی دچار محدودیت هستند.
یکی از محدودیت‌ها این است که تیراژ کالاهایی که در بازار داخل به فروش می‌رود به دلیل فقدان دسترسی به بازار خارجی محدود است. در نتیجه هزینه‌ها در تعداد محدود به دلیل قیمت تمام شده بالا می‌رود. دلیل دیگر توسعه‌نیافتگی بازار داخلی است. یعنی سرانه مصرف اسباب‌بازی در داخل کشور هنوز عدد پایینی است. به عبارتی به لحاظ فرهنگی خانواده‌ها هنوز به نقش و اهمیت اسباب بازی ذهنیت دقیق و کامل ندارند و این باعث شده بازار اسباب‌بازی به لحاظ گردش مالی قابل توجه نباشد و سرمایه گذاری زیادی صورت نگیرد.
نهادها و زیرساخت‌های موجود در حوزه اسباب‌بازی بالغ نیستند. برای مثال نهادهای توزیع که در این صنف وجود دارد، فرسوده و ناکارآمد است و متناسب با نیاز بازار نیستوی ادامه می‌دهد: بخش دیگر به وضعیت نهادها و زیرساخت هایی برمی‌گردد که در این حوزه فعال هستند. در واقع، نهادها و زیرساخت‌های موجود در حوزه اسباب‌بازی بالغ نیستند. برای مثال نهادهای توزیع که در این صنف وجود دارد، فرسوده و ناکارآمد است و متناسب با نیاز بازار نیست. در سبد خرید خانوار وقتی شرایط اقتصادی سخت و دشوار می‌شود، اسباب بازی اولویت قرار نمی‌گیرد و دوباره اسباب بازی از سبد خرید خانوار حذف می‌شود و گردش مالی این صنعت هم دچار چالش می‌شود.
این تولیدکننده اظهار می‌دارد: در این خصوص بحث‌های حقوقی نظیر کپی رایت و حقوق مالیکت هم مطرح است. یعنی به دلیل نهادهای ضعیف، تولیدکننده‌های داخلی از سوی قانون حمایت نمی‌شوند و این باعث ضعیف‌شدن سرمایه‌گذار برای ابداعات جدید می‌شود.
بهادری نیز در این زمینه می‌گوید: سهم اسباب‌بازی داخلی به ویژه در یک دهه گذشته با افزایش کیفیت و تنوع کالاهای تولیدی، خوب است. اما به این معنا نیست که ما می‌توانیم با تولیدکنندگان خارجی رقابت کنیم. زیرا اسباب‌بازی صنعتی است که تنوع بسیاری دارد از عروسک گرفته تا بازی‌های فکری و تفننی و آموزشی. همچننی از نظر موارد تشکیل دهنده نیز دارای تنوع هستند برای مثال برخی چوبی، برخی پلاستیکی و برخی فلزی و پارچه‌ای هستند. دلیلش هم این است که حوزه‌های مختلفی مورد نیاز مخاطبان و مصرف‌کننده است.
با این توضیح اگر بخواهم به این سوال پاسخ دهم باید بگویم که در برخی اسباب‌بازی‌ها که فناوری برتری دارند مانند اسباب‌بازی‌های رادیویی و کنترلی و یا اسباب‌بازی‌هایی که قالب‌سازی پیچیده‌ای دارند، صنعت اسباب‌بازی ایران هنوز نتوانسته به آن سرمایه‌گذاری لازم برای پوشش‌دهی به آنها برسد.
وی می‌افزاید: ما اسباب‌بازی‌های بسیاری داریم که قابلیت رقابت با اسباب‌بازی‌های مربوط به آن حوزه را دارند. برای مثال در اسباب‌بازی‌های الکترونیکی هنوز جای کار بسیار داری، اما در اسباب‌بازی‌های بدون مکانیزم قابلیت رقابت با بازار جهانی را داریم. اگر قرار است در شاخه‌هایی که قابلیت رقابت با بازار جهانی را داریم، وارد شویم با مشکلات دیگری مواجه هستیم. مشکلاتی مانند مجوز، طراحی و کپی و اوجینال نبودن. بخشی از صنعت اسباب‌بازی ایران کپی است که البته این برای شروع یک صنعت، امری بد نیست اما در مسیر توسعه صنعت اسباب‌بازی باید حتما بتوانیم کالاهای اصلی و اوجینال تولید کنیم.
راهکار چیست؟
فقیهی در مورد بهتر شدن وضعیت بازار اسباب‌بازی ایرانی می‌گوید: تولیدکنندگان باید بسیاری از ذهنیت‌ها و نگرش‌ها متفاوت شود، افق‌ها بلتدنر و روش‌ها جدیدتر و به روزتر شوند. نوع تعاملات درون صنفی و برون صنفی باید با در نظر گرفتن منافع جمعی و بلند مدت صورت بگیرد. در بخش توزیع و پخش هم نهادها و زیرساخت‌هایی به وجود آید که کارا باشد. همچنین نهادهای حقوقی و حمایت از مالیکت و حقوق مردم رعایت شود و معاملات نیز در بازار با رعایت تعهد طرفین صورت بگیرد.
در رابطه با مصرف‌کنندگان نیز باید فرهنگ‌سازی و آموزش برای استفاده از طرفیت بازی صورت بگیرد. از طرفی هم دادو ستد بین‌المللی، جهانی و منطقه‌ای هم باید اتفاق بیافتد تا در فضای رقابتی‌تر کالای با کیفیت، قوی‌تر و بهتر تولید شود.
بهادری نیز به راهکارهایی در این زمینه اشاره کرده و می‌گوید: بخشی از بازار اسباب‌بازی به اقتصاد کلان بازمی‌گردد. یعنی اسباب‌بازی کالای حیاتی در سبد خانوار نیست و در نتیجه در بروز مشکلات اقتصادی حذف می‌شود در حالیکه ما تولیدکنندگان صنعت اسباب‌بازی بر این باوریم اسباب بازی برای رشد ذهنی و فکری کودکان لازم است با این‌حال هنوز فرهنگ کشور ما این باور را ندارد و آن را به عنوان کالای حیاتی نگاه نمی‌کند.
در چند سال اخیر قدرت خرید مردم پایین‌تر آمده و از طرفی کالای اساسی گرانتر شده و این انتخاب را برای خانوار سخت‌تر کرده است. بنابراین در این زمینه باید به این اندیشید که چگونه می‌توان وضعیت رفاه مردم را بهتر کرد. در کل با افزایش کیفیت و تنوع تولید و رعایت استانداردهای تولید می‌توان بازار را توسعه داد.