اصلاح سبک زندگی در کنترل دیابت حرف اول را می زند

یک متخصص داخلی و غدد می‌گوید: مهم‌ترین عاملی که می‌تواند نشان بدهد، فرد در سال‌های آینده مبتلا به دیابت می‌شود یا نه، پیش دیابت بودن است.

دکتر نسرین بابازاده متخصص داخلی و غدد در گفت‌وگو درباره سبک زندگی،عدم تحرک و رژیم های غذایی نامناسب که باعث بیماری گوناگون از جمله دیابت می‌شود و یکی از چالش‌های مهم حوزه سلامت در سراسر دنیا است، گفت: دیابت تبدیل به یک معضل جهانی شده است. در حال حاضر در دنیا چیزی حدود ۵۰۰ میلیون بیمار دیابتی وجود دارد، یعنی از هر ۱۰ نفری که در کره زمین هستند، یک نفر آن‌ها مبتلا به دیابت است. عدد، عدد زیادی است، به نظر می‌رسد طی ۲۰سال آینده این ۵۰۰ میلیون تبدیل به چیزی حدود ۷۰۰ تا ۷۵۰ میلیون بیمار دیابتی شود، که آمار بالایی است.

این متخصص در ادامه گفت: دیابت یک بیماری متابولیکی است، که قند خون بیمار به صورت مزمن بالاست و این بالا بودن قند خون بیمار در طول زمان، یک سری عوارضی را در بدن او ایجاد می‌کند. که مهم‌ترین این عوارض، عوارض قلبی و عروقی، کلیوی و چشمی است. اما در کنار این عوارض می‌تواند باعث آسیب به اعصاب محیطی شود. خیلی وقت‌ها بیماران دیابتی اگر دقت کرده باشید می‌گویند، پاهایمان حس ندارد یا گزگز یا درد شدید دارد در حدی که بیمار نتواند حتی شب‌ها بخوابد، این‌ها باعث ضعیف شدن سیستم ایمنی بدن‌شان می‌شود. ممکن است باعث ایجاد یک سری زخم‌ها در پاهایشان شود که در نهایت منجر به قطع عضو شود. دیابت بیماری است که شاید خیلی از وقت‌ها، بیماران آن را جدی نمی‌گیرند، اما در نهایت موقعی متوجه اهمیت این بیماری و درمان آن می‌شوند که عملا عوارض اتفاق افتاده است و دیگر در آن فاز، کار زیادی نمی‌شود برای این بیمار انجام داد.

مکانیزم دیابت در بدن

وی افزود: وقتی غذا می‌خوریم و قند خون ما بالا می‌رود از لوزالمعده یا همان پانکراس هورمون انسولین ترشح می‌شود، اگر به هرعلتی پانکراس نتواند انسولین ترشح کند یا نه، پانکراس انسولین را ترشح کند اما سلول‌های بدن نسبت به این پانکراس مقاوم باشند در واقع انسولین نتواند روی آن سلول‌ها اثر بگذارد که بتوانند قند را از خون وارد سلول کنند، دیابت اتفاق می‌افتد.

عوامل موثر در ایجاد دیابت

بابازاده خاطر نشان کرد: چاقی، سبک زندگی بی‌تحرک، رژیم غذایی نامناسب و ژنتیک(خیلی نقش مهمی دارد)، نارسایی پانکراس یا لوزالمعده (به هر علتی که باشد)، یک سری از بیماری‌های خودایمنی( یعنی این‌که خود سیستم ایمنی بدن باعث آسیب به سلول‌های لوزالمعده می‌شود تا نتواند انسولین ترشح کند) و در نهایت یک سری از داروها می‌توانند قند خون فرد را بالا ببرند.

وی در ادامه می‌گوید: مهم‌ترین عاملی که می‌تواند نشان بدهد فرد در سال‌های آینده مبتلا به دیابت می‌شود یا نه، پیش دیابت بودن است افرادی که مبتلا به پیش دیابت هستند، سالانه چیزی حدود ۱۰ درصد این افراد تبدیل به بیماران دیابتی می‌شوند و در نهایت ۷۰ درصد بیمارانی که مبتلا به پیش دیابت هستند، تا آخر عمرشان به دیابت مبتلا می‌شوند. در ایران آماری که از افراد پیش دیابتی داریم، تقریبا ۲۵ درصد است، که باز عدد قابل ملاحظه‌ای است، یعنی تقریبا از هر چهار فردی که در ایران زندگی می‌کنند یک فرد مبتلا به پیش دیابت است.

پیش دیابت چیست؟

این متخصص در تعریف پیش دیابتی گفت: وضعیتی است، که قند خون فرد نرمال نیست، اما در حدی هم نیست که ما بخواهیم لفظ بیمار دیابتی را به این فرد اطلاق کنیم، چیزی ما بین این دو است. تشخیص پیش دیابت را ما بر اساس قند خون ناشتا، قند خون سه ماهه یا بر اساس تست تحمل گلوکز می‌گذاریم. در این تست، یک محلول شیرینی که حاوی ۷۵ گرم گلوکز است به مریض می‌دهیم تا بنوشد، دو ساعت بعد قند خون‌اش را چک می‌کنیم و بر اساس آن می‌توانیم بگوییم که فرد مبتلا  سالم یا مبتلا به پیش‌دیابت است.

اهمیت شناسایی بیماران پیش دیابتی

وی در پایان تاکید کرد: به خاطر این که اگر در این مرحله بیمار شناسایی شود با یک سری از اقدامات می‌تواند قند خون‌اش را نرمال کند و احتمال ابتلا به دیابت را کم یا صفر کند. مسئله دومی که وجود دارد این است که مطالعاتی که طی سال‌های اخیر انجام شده است نشان داده است که یک سری از عوارض مثل بیماری‌های قلبی یا عروقی یا بیماری‌های کلیوی از زمانی که فرد مبتلا به دیابت می‌شود، شروع نمی‌شود از زمانی شروع می‌شود که فرد مبتلا به پیش دیابت است یعنی هنوز بیمار قندش به ۱۲۶ نرسیده، شاید یک قند معمولی‌تر در حد مثلا ۱۱۰ یا ۱۰۵ داشته باشد، اما از همان زمان آن روند تصلب شرایین فرد شروع شده است، پس شناسایی زود هنگام از این جهت هم اهمیت دارد.

مهم‌ترین قدم برای جلوگیری از دیابت

یک متخصص داخلی و غدد می‌گوید: مهم‌ترین اقدام اصلاح سبک زندگی فرد جهت کاهش وزن مناسب است. مطالعات زیادی نشان داده است که اگر بیمار در مرحله پیش دیابت و حتی در مرحله اولیه دیابت، کاهش وزنی در حد هفت تا ده درصد داشته باشد، دیابت دچار پسرفت می‌شود و فرد قند خون نرمالی می‌تواند، پیدا کند.

در عصر حاضر با توجه به سبک زندگی افراد که معمولا بی‌تحرکی، نداشتن فعالیت‌های ورزشی روزانه و استفاده از غذاهای چرب و فست فودها از مشخصه‌های آن است، بیمارهای زیادی هم با توجه به این شیوه و سبک زندگی گریبان‌گیر آن‌ها شده است. از جمله این بیماری‌ها، دیابت است، که بسیار شایع است، به طوری که از هر ده نفر در دنیا یک نفر درگیر این بیماری است، اما چگونه می‌توان با استفاده از سبک زندگی درست از ابتلا به این بیماری جلوگیری کرد یا کسانی که به پیش دیابت مبتلا می‌شوند یا در مراحل اولیه بیماری هستند، با رعایت چه نکاتی می‌توانند، مانع پیشرفت این بیماری شوند؟ در این زمینه با دکتر نسرین بابازاده متخصص داخلی و غدد به گفت‌وگو  نشستیم.

چه کسانی باید غربالگری دیابت را انجام دهند؟

همه افراد با سن ۳۵ سال و بیشتر باید سالی یک بار آزمایش غربالگری از جهت دیابت انجام دهند. البته در بعضی از افراد ضروری است از سنین پایین‌تر غربالگری انجام شود، مثلا بیمارانی که اضافه وزن یا  سبک زندگی بی‌تحرکی دارند، سابقه خانوادگی دیابت، چربی خون یا فشار خون بالا دارند یا خانم‌هایی که مبتلا به سندروم تخمدان پلی‌کستیک یا همان تنبلی تخمدان هستند.

در مرحله پیش دیابت فرد با چه اقداماتی می‌تواند مانع پیشرفت آن شود؟

مهم‌ترین اقدام اصلاح سبک زندگی فرد جهت کاهش وزن مناسب است. مطالعات زیادی نشان داده است که اگر بیمار در مرحله پیش دیابت و حتی در مرحله اولیه دیابت، کاهش وزنی در حد هفت تا ده درصد داشته باشد، دیابت دچار پسرفت می‌شود و فرد قند خون نرمالی می‌تواند، پیدا کند. مثلا فردی با وزن ۷۰ کیلوگرم با کاهش وزنی حدود پنج تا هفت کیلوگرم  وزن می‌تواند قند خون نرمالی داشته باشد.

کاهش وزن باید به صورت اصولی، به تدریج و با صبر و حوصله باشد، راه حل جادویی که بتواند کاهش وزن سریع و بدون عارضه بدهد، وجود ندارد، کاهش وزن مناسب و ایده‌آل در طول یک ماه چیزی بین دو تا چهار کیلوگرم است. وقتی کاهش وزن سریع و ناگهانی باشد، فرد به جای چربی، عضله از دست می‌دهد، یعنی این کاهش وزن نه تنها به کاهش قند و چربی خون کمکی نکرده است، بلکه به محض این که فرد رژیم غذایی‌اش را ول کند، وزن با سرعت و شدت بیشتری بر می‌گردد. جدای از آن کاهش وزن ناگهانی، احتمال ابتلا به کبد چرب را هم بالا می‌برد. هیچ دمنوش گیاهی وجود ندارد که چربی‌سوز باشد، بلکه مصرف بی‌رویه آن‌ها گاها باعث صدمات جدی به کلیه و کبد می‌شود.

راه حل اصلی کاهش وزن کاهش کالری دریافتی است. ورزش باعث کاهش وزن نمی‌شود اما ما حتما توصیه می‌کنیم، که فردی که رژیم کاهش وزن گرفته کنارش حتما ورزش داشته باشد، چون ورزش کردن باعث می‌شود عضلات ما حفظ شود و عضله از دست ندهیم و مسئله دوم این است که ورزش کردن باعث می‌شود که وزن ما ثابت بماند

چگونه می‌توان کالری دریافتی را کم کرد؟

باید میزان کربوهیدارات و غذاهای نشاسته‌ای (نان، برنج، ماکارانی، سیب زمینی و…) وچربی‌ها محدود شود. از مصرف قندهای ساده باید حتما خودداری شود. منظور از قندهای ساده، انواع نوشیدنی‌های شیرین، شیرینی و شکلات هستند که به شدت سطح قند خون را  بالا می‌برند و به سرعت در بدن تبدیل به چربی می‌شوند.

قندهای ساده طبیعی هم می‌توانند باعث افزایش قند خون، باعث کبد چرب و چاقی شوند. خیلی وقت‌ها مریض‌های ما فکر می‌کنند، خرما، عسل، کشمش، مویز و… را به هر اندازه‌ای می‌توانند استفاده کنند، که این باور کاملا اشتباه است.

باور اشتباه دیگری که وجود دارد این است که آب میوه طبیعی ضرر ندارد و مفید است. در حالی که یک لیوان آب میوه، عصاره سه یا چهار میوه است، مضاف بر این که چون در آب میوه فیبر وجود ندارد قند خون را خیلی سریع‌تر بالا می‌برود، اما میوه تازه چون فیبر هم داخل‌اش است، قند خون خیلی آهسته‌تر آزاد می‌شود. پس میوه‌ها باید به صورت تازه ( نه به صورت میوه خشک، لواشک و آب میوه) و به اندازه (۲-۴ واحد ) مصرف شوند. مصرف بی‌رویه میوه‌جات شیرین باعث چاقی و کبد چرب می‌شود. واضح است که در یک رژیم غذایی سالم انواع غذاهایی که فیبر دارند مثل سبزیجات، محصولات دریایی، حبوبات، تخم مرغ و لبنیات کم چرب باید وجود داشته باشد.

اهمیت ورزش در کاهش وزن چیست؟

نکته‌ای که باید توجه داشته باشیم این است که راه حل اصلی کاهش وزن کاهش کالری دریافتی است. ورزش باعث کاهش وزن نمی‌شود اما ما حتما توصیه می‌کنیم، که فردی که رژیم کاهش وزن گرفته کنارش حتما ورزش داشته باشد، چون ورزش کردن باعث می‌شود عضلات ما حفظ شود و عضله از دست ندهیم و مسئله دوم این است که ورزش کردن باعث می‌شود که وزن ما ثابت بماند، یعنی به نگهداری آن کاهش وزن کمک می‌کند، اما اگر فردی رژیم غذایی خودش را رعایت نکند و فقط صرفا بخواهد با ورزش به کاهش وزن برسد این موضوع امکان ندارد.

هیچ دمنوش گیاهی وجود ندارد که چربی‌سوز باشد، بلکه مصرف بی‌رویه آن‌ها گاها باعث صدمات جدی به کلیه و کبد می‌شود

همه آدم‌ها باید در طول هفته حداقل  ۱۵۰ دقیقه ورزش با شدت متوسط تا شدید داشته باشند. البته ۱۵۰ دقیقه باید در سه تا پنج روز تقسیم شود و بیشتر از ۴۸ ساعت هم فاصله بین تمرین‌ها نباشد. به مرور باید زمان ورزش افزایش یابد، اما برای شروع در حد ۱۵۰ دقیقه در هفته مناسب است. البته ورزش به تنهایی کفایت نمی‌کند و در کنار آن باید فرد در طول روز به میزان کافی تحرک داشته باشد، یعنی اگر فردی کل روز کم تحرک است، اصطلاحا پشت میزنشین است و هر جایی که می‌خواهد برود با ماشین می‌رود حتی با ورزش روزانه نیم ساعت هم به هدف مطلوب نمی‌رسد. پس مهم است در عین حالی که مریض ورزش روزانه و هفتگی مناسبی دارد، در طول روز هم تحرک به اندازه کافی داشته باشد. یعنی یک مسافت‌هایی را پیاده‌روی کند، همه جا با ماشین نرود یا اگر

کارش جوری است که پشت میز می نشیند هر نیم ساعت یا ۴۰ دقیقه بلند شود و قدمی بزند، تا جایی که می‌تواند از پله‌ها بالا و پایین برود، از آسانسور خیلی استفاده نکند. برعکس آن هم هست تحرک روزانه جای ورزش منظم را نمی‌گیرد،

مثلا وقتی به خانم‌ها توصیه می‌شود ورزش کنند، اکثرا می‌گویند که صبح تا غروب داریم در خانه کار می‌کنیم، تحرک داریم و نیاز به ورزش نداریم! درست است که تحرک داشتن خوب است اما جای ورزش را نمی‌گیرد یعنی ورزش منظم در کنار یک سبک زندگی پرتحرک می‌تواند اثرات مثبت بسیار بهتری داشته باشد تا هر کدام تنهایی.

اصلاح سبک زندگی در کنترل دیابت حرف اول را می زند

به‌جز رژیم غذایی کم‌ کالری و ورزش برای کاهش وزن چه راه‌حلی وجود دارد؟

در بیماران با وزن‌های خیلی بالا رژیم غذایی و ورزش به تنهایی جهت کاهش وزن و نگهداری آن کمک کننده نیست، برای این دسته افراد می‌توان از درمان‌های دارویی و یا جراحی برای کاهش وزن استفاده کرد. جدای از داستان ورزش و تغذیه و کاهش وزن، خیلی مهم است که از سیگار و الکل پرهیز شود. یک باور غلط دیگری که در بین مردم وجود دارد این است که مصرف مشروبات الکلی می‌تواند باعث پیشگیری از بروز بیماری‌های قلبی شود این مسئله در مطالعات تایید نشده است. مصرف الکل می‌تواند باعث بیماری‌های جدی کبدی شود و کنترل قند خون را هم مختل کند.

آیا تنها اصلاح سبک زندگی برای فرد مبتلا به پیش دیابت، کافی است؟

خیر. در برخی موارد پزشکِ غدد یا داخلی ممکن است برای بیمارانی که به نظر پر خطرتر باشند، مثل افرادی که سابقه خانوادگی دارند، افرادی که وزن بالاتری دارند، یا چربی‌ خون و فشار خون دارند، دارو با دوزهای پایین شروع کند، تا از ابتلای فرد به دیابت جلوگیری شود و یا حداقل به تاخیر بیافتد. در نهایت این که برای پیشگیری از کنترل عوارض قند خون، صِرف پایین آوردن قند خون کافی نیست و مهم این است که در کنار آن، فشارخون و چربی خون فرد هم تنظیم شود.