غلیان شادی در بازی‌های محلی
احیای سرگرمی‌های قدیمی کودکانه در روستای «گورزانگ» میناب
صدای شادی بچه‌ها آن روزها در کوچه‌ها شنیده می‌شد. بازی‌هایمان هفت سنگ، بالا بلندی یا گرگم به هوا و قایم باشک بود. بازی‌هایی که هم تحرک داشت و هم هیجان. غرق شادی بودیم اما کودکان امروز کمتر خاطره‌ای با این بازی‌ها دارند. اغلب حبس شده‌اند در چاردیواری خانه‌ها آپارتمانی و تمام زندگی‌شان بازی‌های آنلاین شده است. بازی‌های بومی و سنتی ایرانی علاوه بر بار فرهنگی، از جذابیت و تنوع بالایی نیز برخوردار هستند. با توجه به پهناوری اقلیمی، قومی و قبیله‌ای کشور، انواع بازی‌ها با هدف‌های خاص طراحی شده و میان مردم رایج بود. هر شهر و منطقه بازی‌های خاصی داشته و بعضی از بازی‌ها نیز همه‌جا رایج بوده است. بالغ بر ۱۵۰ نوع بازی سنتی در ایران وجود داشته که به مرور زمان و تغییر شیوه‌های زندگی، نسل امروز با بسیاری از آن‌ها بیگانه است. این بازی‌ها در دو گروه فضای باز و فضای بسته تقسیم‌بندی شده و این امکان را برای افراد مهیا می‌کرد که در هر مکان و شرایطی بتوانند از اوقات خود بهترین بهره را ببرند. در سال‌هایی که بازی‌های سنتی رو به فراموشی است و کودکان به گوشی و بازی خشن آنلاین روی آورده‌اند، «آرش زمانی»، فعال و تسهیلگر اجتماعی از روستای گورزانگ میناب به همراه گروهی از مردم در اقدامی خودجوش و فرهنگی حرکتی را برای زنده کردن بازی‌های کودکی آغاز کرده‌اند. گفت و گویی صمیمانه با این فعال فرهنگی و اجتماعی انجام داده‌ایم که در ادامه شما را به خواندن آن دعوت میکنیم.
خودتان معرفی کنید
آرش زمانی اهل و ساکن روستای گورزانگ،( روستایی در دهستان بندزرک شهرستان میناب) فعال اجتماعی محیط زیستی و تسهیلگر امور معیشتی در حوزه شرق استان که از سال ۹۳ فعالیت خود را با انجمن نگاهبانان جلگه میناب ( نجم) به صورت منسجم شروع کردیم .
از تاسیس موسسه بگویید و چه شد به فکر تشکیل آن افتادید ؟ تا به حال چه فعالیت هایی انجام داده اید ؟
موضوع فعالیت ابتدا به ساکن آب بود و بحران آب میناب و چالش های آن را پیگیری کردیم و بعد از آن در بحث محیط زیستی و حفظ تالاب بین المللی شورشیرین میناب با طرح های جایگزینی برای معیشت پایدار حاشیه نشینان تالاب به جهت کنترل قاچاق سوخت و دیگر کالاها اقدام کردیم.
در سال ۹۵ به شکل رسمی فعالیت خود را با مطالبه حق آبه دشت میناب شروع و گام به گام برای احقاق حقوق باغداران فعالیت کردیم
همچنین NGO نگاهبانان جلگه میناب ( نجم) در سال ۹۷ با انجمن دامون از تهران جهت فعالیت در حوزه معیشت جامعه روستای قرارداد همکاری بست.
از دیگر اقدامات انجام شده در حوزه تالاب شور شیرین میناب ، بندرگاه تیاب و کرگان شروع فعالیت جهت ایجاد مشاغل پایدار و جایگزین مشاغل کاذب همچون سوخت و قاچاق کالا است.
بعد از آن و با طی مسیر و موفقیت بیشتر قرار دادی بین ۵ نفر از فعالین انجمن نجم با سازمان SGP و آن هم در زمینه توانمند سازی جامعه محلی علی الخصوص زنان سرپرست خانوار بستیم
سال ۹۸ با طرفیت سازمان جهاد دوره آموزش تسهیلگری در دانشکده فنی برگزار شد که چند نفر از اعضای انجمن به عنوان تسهیلگر آموزش دیده و وارد جامعه محلی شده و شروع به فعالیت کردند .
در بخث اجتماعی و فعالیت های فرهنگی، جشنواره های آیینی برگزار کردیم که در تابستان با نام انبه یاسمین ، بهار جشنواره بازی های بومی محلی و در اسفند جشنواره مغیوار و شهریور جشنواره مغ و مشتا فعالیت دارند
هدفتان از احیای بازی‌های بومی چه بود؟
در درجه اول هدفم فاصله گرفتن کودکان و نوجوانان از فضای مجازی و تعادل بخشی بین بازی‌های سنتی و بدنی با بازی‌های فکری و مجازی بود و بعد ترویج فرهنگی که در پشت این بازی‌ها وجود دارد و ما می‌توانیم آن را در جامعه رونق دهیم .همواره در این فکر بودم که بازی سنتی و بومی منطقه‌مان را در سطح ملی و جهانی معرفی کنم؛ به‌طوری‌که کودکان با آن آشنا باشند و بازی را انجام دهند.
بازی‌های بومی-محلی پر از آداب و دستور العمل‌های زند گی است که در قالب بازی، چه در دوران کودکی و نوجوانی و چه بزرگسالی قوانین زندگی را به بازی کننده‌ها آموزش می‌دهد .خوشحالم که در این حرکت فرهنگی نقشی دارم.
شما این اقدام را به صورت رسمی نیز دنبال کردید، تاکنون چه بازی‌هایی ثبت کرده‌اید؟
بله. بازی‌های بومی محلی که با همکاری اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری و انجمن بازی‌های بومی محلی هرمزگان سال ۹۴ به ثبت آثار ناملموس کشوری رسید؛ از جمله بازی «دَرا»، «بازی رَمازا» و بازی «رزمی بزمی رَحمونیا» بود.
از طریقه‌ی انجام این بازی‌ها برایمان بگویید.
در بازی رزمی بزمی رحمانیا، دایره‌ای زده می‌شود و تعدادی از ۱۲ نفر به بالا {عدد زوج} دو به دو با هم چوب بازی می‌کنند. این بازی مراحل مختلفی دارد که اول با حرکت نمادین پشت سر هم وارد میدان می‌شوند، حلقه می‌زنند و با هم دست می‌دهند؛ سپس چوب‌های خود را می‌چرخانند و بعد چوب‌ها را به هم می‌زنند، مانند کلاغ پر ( اخ کوجو ) چوب بازی می‌کنند – و نهایتا روی زمین غلت می‌زنند و بازی تمام می‌شود. رحمانیا، گروهی مبارز و مدافع بودند که کدخدا در روستاهای اطراف این افراد را داشتند که مراقب باشند و معمولا برای خودنمایی و آماده‌سازی بدنی این رقص چوب را انجام می‌دهند.
در بازی «رمازا» – دو تیم تشکیل می‌شود و شرایط بازی این است که یکی از پاها را با دست بگیرند و قفل کنند که رقیب نتوانند دست را از پا جدا کنند و اگر بیفتند و دست از پا جدا نشود باز می‌توانند به بازی برگردند. نماینده تیم باید خود را به خط پایان برساند و بقیه باید مراقب باشند که تیم حریف آن را نیندازد.
بازی درا– بسته به تعداد دَر یا خانه‌ای که درست می‌شود، نفرات اضافه می‌شوند و می‌توانند ۶ – ۸ – تا ۱۰ نفر بازی انجام شود . تعدادی، خط‌ها را نگه می‌دارند و تعدادی از «دَرا» داخل می‌روند تا به خط پایان برسند و دوباره به جای اول برگردند.
چطور بازی‌ها و اصالت آن را پیدا کردید؟
با توجه به توان جامعه محلی بسیاری از بازی‌ها را خود مردم روستا به ما آموزش دادند . بعضی از قواعد و قانون‌ها در جای جای شهر میناب متفاوت است که نیاز است داده‌های جامعه محلی را جمع‌آوری کرده و دستور العمل کامل و جامعی از آن در بیاوریم.
گستره بازی‌ها شامل چه مناطقی از هرمزگان می‌شود؟
با توجه به مرکزیت بازی‌ها میناب یا موغستان به عنوان اولین سکونتگاه های منطقه جنوب کشور و شرق استان همه فرهنگ جامعه اطراف منطقه میناب ، هرمز ، آنامیس ، اورگانا ، مغ ستان و یا هر نامی که در طول تاریخ بر روی این سرزمین گذاشته شده است را فرا گرفته است . اینجا مهد تمدن است و تمامی مناطق اطراف به نوعی با فرهنگ میناب در آمیخته است
برای زنده نگه داشتن و اشاعه آن چه اقداماتی انجام داده‌اید؟
در فضای مجازی انجمن فرهنگی، هنری، ورزشی و معیشتی میناب را با حضور بیش از یک هزار و 350 عضو تشکیل دادیم. تاکنون فعالیت‌های فرهنگی، محیط زیستی و اجتماعی از جمله جشنواره‌های مختلف را در طول سال انجام داده‌ایم. در همین راستا دومین جشنواره آیینی بازی‌های بومی-محلی را اردیبهشت ماه سال جاری در روستای گورزانگ برگزار کردیم. این جشنواره آخرین بار سال 92 برگزار شده بود؛ دوباره آن را احیا کردیم که با استقبال خیلی خوب اهالی همراه بود.
آیا تشکیلات رسمی برای ساماندهی علاقمندان به ورزش و بازی‌های بومی محلی ایجاد کرده‌اید؟
خیر. در حال حاضر هیچ تشکیلات ثبت شده‌ای برای علاقمندان به بازی‌های بومی محلی ایجاد نشده است اما در هیئت بازی‌های بومی-محلی تصویب و مصوب شده که به صورت رسمی برگزاری این بازی‌ها به دبیرخانه جشنواره آیینی و زیر نظر فعالین اجتماعی قرار گیرد.
استقبال مردم چطور بوده است؟
استقبال بسیار خوب بود. از کودکان تا پیرمردان، همه علاقه‌مندان و حضور دارند. این اقدام نوستالژی بزرگترها و جایگاهی برای تخلیه انرژی کودکان شده است. همه تشنه بازی و شادی هستند و با توجه به فضایی که ما در روستا در اختیار داریم، بچه‌ها هر زمانی که بیکار باشند می توانند بازی کنند. این روزها یک تحول اجتماعی ایجاد شده است. در حال حاضر با توجه به شدت گرما ساعتی از عصر به بازی‌های ساحلی، تمرینات رزمی و … مشغول می‌شوند. این فرهنگ کم کم در حال جا افتادن است تا از ظرفیت روستا برای توانمندسازی بچه‌ها استفاده کنیم. در واقع برگزاری دومین جشنواره بازی‌های بومی محلی گام مثبتی بود و جای بسی خوشحالی و امیدواری است.
چه سخنی با مسوولان دارید؟
یک کلمه، مسئولان باید نگاه‌شان را تغییر دهند و به فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی بیشتر توجه کنندو ببینند که منِ فعال اجتماعی جامعه محلی چه نیازهایی دارم.
حرف آخر
صادقانه بگویم که اگر مسوولین محترم همراهی خوبی داشته باشند، یکی از بهترین باشگاه‌های منطقه را با بهترین ظرفیت‌ها برای کودک تا جوانان در روستای گورزانگ تشکیل می‌دهیم.