جلوگیری از بروز ۱۰ میلیون ابتلا به بیماری با واکسن خوراکی/ سالانه یک میلیون غیرایرانی علیه بیماری واکسینه می‌شوند
آخرین وضعیت «فلج اطفال» در کشور؛
فلج اطفال، نوعی نقص ایمنی است و در بسیاری از موارد به فلج موقت یا دائمی عضلات مربوطه منجر می‌شود. کشور اقدامات بسیاری برای پیشگیری و درمان این بیماری به کار برده است و به دلیل تعهد به سازمان جهانی بهداشت برای ریشه‌کنی فلج اطفال، تقویت نظام مراقبت فلج شل حاد با اهمیت زیادی پیگیری شد. اما عواملی از جمله ترددهای غیرمجاز و مجاز از مرزهای مشترک با دو کشور همسایه با وضعیت اندمیک شیوع این بیماری، هر سال کمپین‌های واکسیناسیون علیه این بیماری در کودکان زیر ۵ سال اتباع خارجی در کشورمان برگزار و جمعیت غیرایرانی واکسینه می‌شوند. در ادامه نگاهی به آمار واکسیناسیون فلج اطفال و توضیحاتی درباره این بیماری می‌اندازیم.
از سال۱۳۶۷ (۱۹۸۸میلادی) برنامه جهانی ریشه کنی فلج اطفال به تصویب مجمع جهانی بهداشت رسید که تاکنون با به کارگیری واکسن خوراکی فلج اطفال و اجرای نظام مراقبت فلج شل حاد موفقیت‌های چشمگیری در این زمینه رخ داده است.
کاهش چشمگیر کشورهای بومی فلج اطفال طی ۲۴ سال
بنابر اعلام وزارت بهداشت، به کمک این برنامه کشورهای بومی فلج اطفال (پولیو) از ۱۲۵ کشور در سال ۱۳۶۷ به سه کشور (افغانستان، پاکستان و نیجریه) در سال ۲۰۱۲ کاهش یافت. در سال ۲۰۱۸ کشور نیجریه نیز از فهرست کشورهای بومی فلج اطفال خارج شد و در حال حاضر تنها دو کشور افغانستان و پاکستان فلج اطفال آندمیک محسوب می‌شوند.
جلوگیری از بروز ۱۰ میلیون ابتلا به بیماری با واکسن خوراکی
طبق برآورد سازمان جهانی بهداشت، اجرای برنامه جهانی ریشه کنی فلج اطفال با به کارگیری واکسن خوراکی، از ۱۰ میلیون مورد ابتلا به فلج اطفال جلوگیری کرده است و در سال ۲۰۲۲ تعداد افراد مبتلا به ویروس وحشی تیپ یک فلج اطفال در کشور افغانستان ۲ مورد و در کشور پاکستان ۲۰ مورد گزارش شده است.
چالش ایران برای حذف فلج اطفال
با توجه به تعهد کشورمان به سازمان جهانی بهداشت در خصوص ریشه کنی فلج اطفال، تقویت نظام مراقبت فلج شل حاد با اهمیت فوق العاده‌ای پیگیری شده است؛ هرچند که با وجود دو کشور همسایه با وضعیت اندمیک شیوع فلج اطفال در مجاورت ایران و گردش ویروس وحشی در این کشورها کار برای سیستم بهداشتی کشور دشوارتر است.
واکسیناسیون سالانه یک میلیون غیرایرانی علیه فلج اطفال
با توجه به ترددهای مجاز و غیرمجاز اتباع این کشورها از طریق مرزهای مشترک با کشورمان، هر ساله کمپین‌های واکسیناسیون فلج اطفال در کودکان زیر ۵ سال اتباع خارجی (عمدتا افغانستانی) برگزار می‌شود که در آنها حداقل یک میلیون نفر جمعیت غیر ایرانی بر علیه بیماری فلج اطفال واکسینه می‌شوند.
یکی از شاخص‌های مهم نظام مراقبت فلج اطفال که نشان دهنده عملکرد مناسب نظام سلامت کشور است، شاخص شناسایی موارد فلج شل حاد غیر پولیویی است که می‌بایست حداقل ۲ مورد به ازای هر یکصد هزار نفر جمعیت زیر ۱۵ سال باشد.
همچنانکه در نمودار مشاهده می‌کنید شاخص شناسایی فلج شل حاد غیر پولیویی در کشور بین سال‌های ۲۰۱۶ (سال ۱۳۹۴) تا سه ماهه اول ۲۰۲۳ (ابتدای سال ۱۴۰۲) همواره بالاتر از ۲ مورد به ازای هر یکصد هزار نفر جمعیت زیر ۱۵ سال بوده است.
دومین شاخص مهم نظام مراقبت فلج شل حاد، درصد بیماران فلج شل حاد با نمونه کافی است که برای اطمینان از اینکه هیچگونه چرخش انتقال ویروس وحشی پولیو در کشور وجود ندارد، لازم است از هر بیمار با شروع فلج شل حاد ناگهانی سرپایی و یا بستری، حداکثر تا ۱۴ روز بعد از بروز فلج، دو نمونه مدفوع کافی با فاصله ۴۸ ساعت گرفته شده و برای آزمایشگاه کشوری فلج اطفال ارسال شود.
بنابر اعلام وزارت بهداشت، شاخص مطلوب درصد بیماران فلج شل حاد با نمونه کافی باید بالاتر از ۸۰ درصد باشد که طبق نمودار زیر این شاخص بین سال‌های ۲۰۱۶ (سال ۱۳۹۴) تا سه ماهه اول ۲۰۲۳ (ابتدای سال ۱۴۰۲) همواره بالاتر از ۹۴ درصد بوده است. در مواردی که نمونه‌گیری مطلوب از موارد فلج شل حاد انجام نشود باید حداقل از سه مورد اطرافیان بیمار که در تماس با بیمار بوده‌اند نمونه مدفوع جهت بررسی ویروس شناسی گرفته شود.
فلج اطفال (پولیو polio)چیست ؟
فلج اطفال یا پولیومیلیت حاد قدامی یک بیماری ویروسی سلول‌های عصبی در قسمت قدامی ماده خاکستری نخاع است که باعث آسیب این بخش که مرکز تجمع نورون ها ست می شود که می توان گفت نوعی نقص ایمنی است و در بسیاری از موارد به فلج موقت یا دائمی عضلات مربوطه منجر می‌شود. این ویروس قبل از جنگ جهانی دوم بسیار شایع بوده است اما به دنبال واکسیناسیون جهانی تقریباً ریشه کن شده و ۳ نوع از آن شناخته شده است که می تواند از طریق مجرای گوارشی به بدن راه پیدا کندو در روده تکثیر و از آنجا به سلول های نخاع ویا ساقه مغز حمله کند و سبب عفونت حاد شود یا به صورت نهان باقی بماند و بعدا بروز کند.
مراحل فلج اطفال
بسته به تهاجم ویروس ممکن است سلول های عصبی آلوده شده بمیرند یا دچار آسیب شده و زنده بمانند اگر سلول‌ها آسیب ببینند عضلات مربوطه فلج و بهبود علایم امکان‌پذیر است ولی اگربمیرند فلج دائمی رخ می‌دهدو در کودکان شایع تر هست . یکی از راه های پیشگیری از این بیماری به کمک واکسن خوراکی حاوی ویروس زنده ضعیف شده است. عفونت ناشی از آن به ۵ مرحله تقسیم می شود:
۱. مرحله نهفتگی که بعد از ورود ویروس و ایجاد عفونت تا بروز علائم بالینی ست که حدود ۲هفته طول می کشد و اندازه واحدهای حرکتی ناگهان تا ۷ برابر بیشتر می شود که از نظر متابولیک ناپایداراند که تا زمان بروز علائم ادامه دارد و به طور کل۹۵ %افراد آلوده بدون علامت باقی می مانند و تنها ۵٪دچار فلج وعلائم می شوند.
۲. مرحله شروع بیماری حدود ۲هفته به طول می‌انجامد و علائمی مشابه آنفولانزا مانند سردرد، درد اندام‌ها ،بی‌حالی عمومی، تب خفیف ،حساسیت در لمس عضلات دارد که دربسیاری از موارد بیماری از این مرحله پیشرفته نمی‌کند و بهبود می یابد.
۳. مرحله بروز بیشترین فلج حدود ۲ ماه به طول می انجامد ودر برخی از موارد فلج و درد عضلانی رخ می دهد اگر عضلات تنفسی فلج شوند فرد نیاز به دستگاه تهویه مصنوعی خواهد داشت.
۴. مرحله بهبودی: هنگامی است که بهبود قدرت عضلانی آغاز می‌شودو ممکن است تا ۲ سال به طول بیانجامد و بهبودی کامل یا جزئی رخ دهد.
۵. مرحله فلج باقی مانده :فلج که پس از ۲ سال باقی بماند دائمی خواهد بود که ممکن است یک عضله یا چهار اندام همراه با آتروفی عضلات یا اختلال رشد استخوانی و در نتیجه کوتاهی اندام در کودکان باشد.
درمان فلج اطفال (پولیو)
وظایف اصلی گروه ارتوپدی در مورد این بیماران عبارتند از پیشگیری از بروز بدشکلی اندام، کمک به بازگشت قدرت عضلات با انجام فعالیت تدریجی ،کاهش معلولیت باقی مانده با استفاده از وسایل کمکی مناسب ،کمک به راه رفتن صحیح وانجام جراحی بر مفاصل یا عضلات.