معرفی جاذبه های فرهنگی راهکاری مناسب برای جذب گردشگر در قشم
جزیره قشم از نظر جاذبه های فرهنگی همچون معدنی غنی است که از مدت ها پیش کشف شده ولی به خوبی مورد بهره برداری قرار نگرفته و متاسفانه این روزها از مواهب بی کران این معدن برای جذب حداکثری حضور گردشگران داخلی و خارجی در سرزمین آب و آفتاب غافل مانده ایم.
رشد اعجاب انگیز و رو به تزایدی که صنعت گردشگری و جهانگردی یافته است مدیون علاقه روز افزون مردم گیتی برای سفر به سرزمین های دیگر و مشاهده زیبایی های طبیعی، جلوه های فرهنگی ملل و قومیت ها، جاذبه های اجتماعی، نمادهای تاریخی و آثار به جا مانده از تمدن های کهن است.
در واقع، جهانگردی را در روزگار کنونی باید پردامنه ترین تحرک اجتماعی در تاریخ زندگی بشر نامید. یک چنین تحرک و سیر صعودی شگفت انگیزی منشا عمیق ترین اثرات فرهنگی و اجتماعی در دنیای امروز بوده و به خصوص در زمینه اقتصاد از جمله پویا ترین بخش های اقتصادی جهان شناخته می شود.
سازمان جهانی گردشگری (UNWTO) پیش بینی می کند که در چند سال آینده حداکثر تا پایان دهه دوم قرن بیست و یکم میلادی بزرگترین بخش تجارت بین المللی و در راس همه صنایع دنیا صنعت گردشگری (توریسم) خواهد بود.
به همین دلیل، کشورهای مختلف جهان با آگاهی از درآمد سرشار جهانگردی اهمیت بسیار ویژه ای برای گسترش این بخش از اقتصاد قایل شده و آن را به عنوان یک رکن بسیار مهم ارزیابی می کنند تا با بهره گیری از درآمدهای مطمئن و لایزال آن به روند توسعه خود سرعت و شتاب بیشتری بخشند.
کارشناسان اقتصادی معتقدند که هر دلار سرمایه گذاری در صنعت گردشگری در مدت ۲۰ سال حدود چهار هزار دلار درآمد عاید سرمایه گذار خواهد کرد! زیرا حجم پول در گردش این صنعت و میزان پولی که به واسطه حضور جهانگردان در امکان دیدنی دنیا در یک سال جابه‌جا می شود حدود پنج برابر درآمد حاصل از فروش نفت کشورهای عضو سازمان اوپک است.
اما، این سیل سرسام آور پول بی دلیل و بی قاعده به سوی هر کشوری جریان نمی یابد. صنعت گردشگری به کشورهایی سودهای سرشاری می رساند که در زمینه ارکان اصلی چهارگانه ای این صنعت از جمله ساختار، خدمات، آموزش و ارتباطات که این صنعت بر آن استوار است سرمایه گذاری کرده باشند و مدیریت علمی و مترقی اعمال کنند.
متاسفانه، کشور ما ایران گرچه به دلایلی همچون میراث غنی فرهنگی و تاریخی، شرایط اقلیمی متنوع و جذاب و مردم خونگرم و مهمان نواز از مناسب ترین پشتوانه ها و زمینه های ممکن برای توسعه گردشگری برخوردار است، ولی به دلایل کمبود امکانات رفاهی برای گردشگران و جهانگردان، ضعف سرویس های خدماتی، نامناسب بودن خطوط ارتباط هوایی زمینی و دریایی و از همه مهم تر نبود تجربه برنامه ریزی جامع و مدیریتی علمی و پیشرفته در جذب سرمایه گذاری و مشارکت فعال بخش خصوصی، قادر نیست متناسب با استعدادهای بالقوه ای که دارد، بهره ای جز یک سهم بسیار اندک و ناچیز از ۵۰۰ میلیارد دلار درآمد این صنعت پویا داشته باشد.
قشم جزیره همیشه بهار نیست، اما نیمی از سال را به راستی بهار دل انگیز است. ۶ ماه تابستان و ۶ ماه بهار! این نیز یکی دیگر از شگفتی های قشم در کنار دیگر عجایب این جزیره است.
برخورداری از ۲۰۰ کیلومتر مربع جنگل دریایی با انبوه درختان تناور حرا که با ساعت ها قایقرانی در آبراه های پیچ در پیچ آن می توان به همه زوایا راه برد.
وجود بیش از ۱۰۰ گونه پرنده کوچک و بزرگ، از پرنده کوچک جثه چند سانتی متری تا پرنده غول پیکر یک متری، از پلیکان و فلامینگو تا حواصیل، لاک پشت های عظیم دریایی، شناور در آب های ساحلی یا در حال تخم گذاری در لا به لای ماسه های ساحلی و احجام و تندیس های پدید آمده از یورش باد، بارش باران های تند و تابش آفتاب داغ در جای جای جزیره به خصوص در دره تندیس های طبیعی (در فرودست بام قشم) از دیگر عجایب سرزمین آب و آفتاب هستند.
وجود غارهای عظیم و اعجاب انگیز پدید آمده از نمک و کریستال های آویخته از سقف در دامنه کوه مخروطی شکل نمکدان با قطر قاعده هفت کیلومتر و ارتفاع ۴۲۰ متر، درخت همیشه سرسبز، تنومند، سالخورده و هزار ریشه انجیر معابد در قلب جزیره، کیلومترها دهلیز زیرزمینی و نقش ها و نگاره های زیبا و متنوع حنا بر دست و پای نو عروسان و تازه داماد های قشمی از دیگر معجزه های جزیره قشم نگین خلیج فارس است.
مسجد های پر تعداد باشکوه و زیارتگاه ها، غارهای تاریخی مربوط به خربس با قدمتی به طول تاریخ (تا دوران مادها)، قلعه های به جای مانده از ۵۰۰ سال قبل در قشم، نخلستان های پر دامنه، کیلومتر و کیلومترها ساحل زیبا، جزایر مرجانی و آب سنگ های زنده و شاداب با آکواریوم شکل گرفته از آبزیان گوناگون و ماهی های رنگارنگ، مجموعه جذاب لافت (بادگیر ها چاه های طلا، آب انبار مسجد) در حاشیه دریا از دیگر اعجاز سرزمین عجایب هفتگانه است.
و این همه در مروری گذرا بر جاذبه های پر شماری جزیره رویایی است که اگر مجموعه ای چنین کامل را در کنار آب و آداب و رسوم دل انگیز قشم (حجله بندان عروسی ها، موسیقی آیینی، لباس های زیبا و رنگارنگ زنان و دختران قشم) و صنایع دستی و سنتی (کشتی سازی، دستباف ها) قرار دهیم و رفتار مهربانانه و چهره گشاده مردم جزیره را بدان بیفزاییم، آنگاه در خواهیم یافت که جاذبه های طبیعی، مکان های تاریخی، امنیت، میهمان نوازی مردم فرهیخته و با فرهنگ، آفتاب، ساحل، دریا و با فراهم بودن هتل ها و اقامتگاه ها، بازارهای سنتی و مدرن، شبکه ارتباطات منطقه (فرودگاه بین المللی، کشتی های مدرن مخابرات، جاده های سراسری آسفالته و نظایر آن) چنان است که در زمینه سیاخت می توان به هیچ گزاف به جزیره قشم یک نمره کامل و ممتاز داد.
با این حال، قشم در زمینه گردشگری برای بسیاری از عاشقان سیاحت و حتی برای گردشگران فرهنگی و دوستداران طبیعت ناشناخته است. بنابر این از درآمد های گزاف نهفته ای که در این زمینه می تواند برخوردار شود محروم است.
برای آن که در بیابیم چه درآمدی از چه بازار سرمایه ای را از دست می دهیم همین اندازه می باید گفت که در حال حاضر بیش از ۱۱ درصد کل تولید ناخالص ملی، سرمایه گذاری، اشتغال و درآمدهای مالیاتی جهان از راه صنعت گردشگری حاصل می شود.
در جدید ترین شاخصه ارزش درآمد حاصل از صنعت گردشگری و جهانگردی هشت برابر کل صادرات غیرنفتی، ۲۰ درصد کل دریافت خدمات، ۳۰ درصد کل مبادلات نفت و ۴۰ درصد کل مبادلات غذا در جهان است. آیا جزیره رویایی و خیال انگیز قشنگ نمی تواند و نباید از این بازار سهمی را که شایسته آن است نصیب خود سازد.
در این میان یکی از مسایلی که باید به آن توجه شود جاذبه های فرهنگی در جذب گردشگر و هدف از انجام سفر است. اینکه با چه هدفی خانواده ای تصمیم به سفر می گیرد. از سفرها و اهداف سفر می توان متوجه شد، انجام سفر به منظور تجربه کردن اتفاقات و دیدن جاذبه های جدید انجام می شود. گردشگران در راستای انتخاب یک مقصد، به دنبال به دست آوردن تجربیات بیشتر هستند. تجربه ای که ناشی از حس ماجراجویی و کنجکاوی گردشگر خواهد بود.
امروزه برای رسیدن به اصول توسعه پایدار، باید سفر را هدفمند کرد. در راستای هدفمندی، می توان به توسعه و احیای عناصر گردشگری(تاریخ، فرهنگ، طبیعت و ارزش های مادی و معنوی) امیدوار بود. یکی از عناصری که این روزها به عنوان ارزش های معنوی در سفرها قابل توجه گردشگران است، بازدید از مراسم ها و فرهنگ مردم بومی مقصد سفر است. گردشگران علاقه مند به تجربه زندگی با مردم محلی و تجربه بوم گرایی هستند.
در این خصوص می توان علاقه گردشگران به اقامت در خانه های محلی و استفاده از غذاها و خوراکی های محلی را مثال زد. امروزه با پیشرفت فناوری و ارتقا سیستم های شبکه اینترنتی، گردشگران علاقه مند به جاذبه های تاریخی، می توانند با استفاده از سفرهای مجازی در قالب اینترنت، جاذبه های گردشگری را ببینند، در سایت تاریخی به جستجو بپردازید و از طریق شبکه، یک تور مجازی را در مجموعه ای تاریخی داشته باشند.
آنچه در حال حاضر می تواند گردشگران را برای انجام سفر مشتاق کند، ایجاد اهداف جدید برای انجام سفر خواهد بود. برای مثال می توان به برگزاری سفرهای موضوعی و دیدن فرهنگ و مراسم های مناطق مختلف اشاره کرد. از آنجایی که هر نقطه ای از ایران عزیزمان، دارای تنوع فرهنگی و خوراک های محلی خاص خود می باشد، رفتن به مناطق، همراه با لمس فرهنگ و بوم گرایی، برای گردشگر بسیار جذاب است.
در جزیره قشم، با توجه به تنوع برنامه های فرهنگی و غذاهای بومی، معماری و مراسم های محلی، می توان اقدام به جاذبه سازی برای جذب گردشگران علاقه‌مند به موضوعات فرهنگی کرد. البته باید توجه داشت، قبل از انجام هر برنامه ای به آموزش و ایجاد زیر ساخت های لازم برای رسیدن به اهداف توسعه پایدار اقدام شود چرا که در صورت عدم آموزش و آماده کردن زیر ساخت های لازم، انجام فعالیت های گردشگری می تواند آثاری مغایر با اهداف توسعه پایدار به جای بگذارد.
با شناخت جزیره قشم و آشنایی با فرهنگ بومی، می توان برنامه هایی را برای گردشگران هدف در نظر گرفت، که در هنگام آشنایی و دیدن مراسم های بومی، زمینه های احیا فرهنگ جامعه مقصد را فراهم کرد.
در این راستا می‌توان به انجام سفرهایی با موضوعات شرکت در مراسم نوروز صیاد، شرکت در مراسم های عروسی، انجام صید به روش های بومی و محلی، شرکت در مراسم و آیین های شفا، آشنایی با پخت غذا و نان محلی، آشنایی با آماده سازی ادویه جات محلی، آشنایی با موسیقی محلی، شرکت در مراسم خرما چینی، تماشای ساخت بادگیر آشنایی با معماری بومی، مولودی خوانی و شرکت در مراسم های شعر خوانی اقدام کرد.
دیدن ساخت لنج و بازدید از کارگاه های لنج سازی، آشنایی با اهمیت بُرقع – (Borqe) پوشش نقاب مانند زنان قشم است که دارای تزیین رنگی و سوزن دوزی های بسیار زیبا است – شرکت در مراسم حنا بندان، آشنایی با مراسم عید قربان، آشنایی با چگونگی آماده سازی و دوخت لباس های محلی تمامی این موضوعات می تواند برای گردشگرانی که با هدف آشنایی فرهنگ بومی به مقصد قشم سفر می کنند همراه با تجربه دست و دستاوردهای تجربی باشد.
یکی از راههایی که می توان در احیای ارزش های معنوی موثر واقع شود، ارزش گذاری و احترام به مناسبت ها و فرهنگ جامعه میزبان است. از طرفی باید به نحوی چگونگی حضور در مراسم ها آگاهی داشت تا با رعایت ارزش ها و الگوهای بومی در مراسم شرکت کرد. برای مثال حضور در برخی از مراسم منحصر به خانم ها بوده و آقایان نمی توانند در آن مراسم شرکت کنند و یا به عکس به هر ترتیب می توان با شرکت در این گونه مراسم ها، ارزش های معنوی هر منطقه را شناسایی و با فرهنگ مقصد آشنایی پیدا کرد.
یکی از مهمترین سفرهایی که می تواند در جزیره قشم انجام شود، سفر با هدف و موضوع ارزش آب در روستا است. با توجه به ارزش آب و مشکلات کم آبی که این روزها اهمیت چگونگی نحوه مصرف آن را دو چندان می کند، باید مصرف آن در کشور با عزم ملی، فرهنگ سازی شود. در این راستا با سفر به روستاهای چون لافت و برکه خلف و بسیاری از روستاهای دیگر می توان با فرهنگ چگونه استفاده و ذخیره آب آشنایی پیدا کرد.
وجود برکه های زیاد در جزیره قشم که از معماری خاصی برخوردار است اهمیت آب شیرین را در جزیره قشم آشکارا نشان می دهد. در روستای چاهو با وجود مسافت زیاد از روستا تا چاه های آب شیرین در چاهکو، خانم ها هنوز هم با ظرف های آب به آنجا می روند و آب مصرفی خود را به خانه می آورند و این خود قداست و اهمیت آب را می رساند.
کودکان در چنین محیطی ناخودآگاه به اهمیت آب شیرین پی برده و در استفاده از آن حساسیت های زیادی دارند. حال با همنشینی با خانواده های روستایی و دیدن فرهنگ استفاده از آن، می توان امید داشت تا گردشگران و کودکان با اهمیت این سرمایه طبیعی و خدا دادی بیشتر آشنا شوند و در مصرف آن دقت کنند.
با کمک از مستند سازان برجسته و دادن ایده های موضوعی برای فیلم سازی می توان فرهنگ غنی را که ناشی از رفتارهای جامعه بومی است، به داخل منزل خانوارهای شهری برد و آنها را از فرهنگ نقاط مختلف ایران مطلع کرد.
برکه، قنات، چاه های آب و رودخانه، در هر جایی از اهمیت قداست زیادی برخوردار است و روستاهای مختلف، فرهنگ ها و سنت های خاص ارتباط با آن دارند. در برخی از روستاها وارد شدن به قنات همراه با فرهنگ های خاصی انجام می گیرد و این خود اهمیت آب و قنات را می رساند. با انجام سفرها و ساخت فیلم های مستند با موضوعات فرهنگی می تواند در ضمن ایجاد جذابیت برای بیننده و گردشگران هدفمند، در ارتقای سطح فرهنگی و اهمیت به ارزش های معنوی موثر باشد و اهداف ملی را در ارتباط با احیای ارزش های معنوی و رسیدن به اصول توسعه پایدار امکان پذیر سازد.
جزیره قشم با وسعت یک هزار و ۵۰۰ کیلومتر مربع از تنگه هرمز به موازات ساحل جنوبی ایران به طول ۱۳۵ کیلومتر و عرض میانگین ۱۱ کیلومتر از توابع هرمزگان است و ۳۰۰ کیلومتر خط ساحلی دارد.
شهرستان قشم شامل جزیره‌های قشم، هنگام و لارک با حدود ۱۵۰ هزار نفر جمعیت از تنگه هرمز به موازات ساحل استان هرمزگان به طول ۱۵۰ و عرض میانگین ۱۱ کیلومتر در میان آب‌های خلیج فارس گسترده شده است.