سرپناه ، سقفی برای زنان بی سرپناه
به زندگی من خوش آمدید
معصومه طغرلی متولد سال ۱۳۶۳ با مدرک کارشناسی آسیب های اجتماعی با گرایش پیشگیری از اعتیاد و کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی و۱۰ سال سابقه در زمینه کاهش آسیب های اجتماعی دارد . می گوید از بهمن ماه سال ۹۳ حتی یک شب هم خانه خودم نبودم و در کارش تعطیلی ندارد . در طول شب کاملا بیدار است و گاهی اوقات که اوضاع آرام باشد می تواند کمی بخوابد. در این مسیر همسرش همواره معصومه و سرپناه اش را از لحاظ مادی و معنوی مورد حمایت قرار داده است. برای خواندن این گفتگو با ما همراه باشید
چه شد که سرپناه زنان را دایر کرد؟
از سال ۹۰ فعالیت خود را در مرکز مشاوره ویژه زنان آسیب پذیر به عنوان مشاور و سپس مسئول مرکز شروع کردم . این مرکز تحت نظارت معاونت بهداشتی استان و در محله آیت الله غفاری (شهناز سابق ) قرار داشت. در طی این مدت با توجه به برخی مراجعین که بی خانمان بوده و جا و مکان و خانواده حمایت گری نداشتند و ناگزیر شب ها در کوچه و معابر عمومی می‌خوابیدند به فکر تاسیس موسسه ای با هدف ارائه خدمات کاهش آسیب برای افراد آسیب دیده و در معرض آسیب افتادم. پس از طی مراحل طولانی و طاقت فرسا موسسه ثبت شد. در همین دوره نیز درخواستی مبنی بر تاسیس و راه اندازی سرپناه شبانه زنان بهزیستی ارائه داده که پس از طی مراحل قانونی با این درخواست موافقت شده و پروانه فعالیت و موافقت اصولی صادر گردید. لازم به ذکر است قبل از از مرحله صدور مجوز طی جلساتی که در فرمانداری و با حضور رئیس شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر ، مدیرکل بهزیستی و معاونین شهرداری برگزار گردیده مقرر شده بود مکانی را برای این منظور اختصاص دهند که در نهایت شهردار محترم مبلغ ۳۰۰ میلیون ریال بابت هزینه رهن ساختمان و سرپناه اختصاص داد . در بهمن ماه سال ۹۳ در محله آیت الله غفاری که نزدیک ترین و در دسترس ترین مکان برای این قشر زنان بود و با حضور مسئولین استانی تنها سرپناه استان افتتاح شد. اگر چه این اتفاق تا مدت ها اعتراض برخی از اهالی محله را به دنبال داشت، ولی ناگزیر برای ارائه مطلوب خدمات به گروه هدف مقاومت کرده و کم و بیش اهالی را قانع کرده که هدف مصون نگه داشتن خودشان از آسیبهای بیشتر است .
این زنان چه طور با شما آشنا می شوند و برای ورود به سرپناه چه شرایطی باید داشته باشند؟
با توجه به فعالیت قبلی خود در مرکز مشاوره ویژه زنان آسیب پذیر ، با عده‌ای از آنها آشنایی کامل داشتم و همچنین حضورم در پاتوق ها و خانه های تیمی در محلات آسیب خیز منجر به شناسایی افراد جدید می شد، که در این تیم سیار مرکز یکی از مراجعین قدیمی کمک قابل توجهی به شناسایی افراد جدید می کند ضمن اینکه افراد به صورت خود معرف مراجعه می‌کنند.
و البته اورژانس اجتماعی، مرکز کاهش آسیب ، کلانتری ها و سایر مراکز و افرادی که سر پناه را می شناسد در مواجهه با این افراد آنها را ارجاع می دهند.
لازم به ذکر است تمامی زنان معتاد بی خانمان و یا زنان با رفتار پرخطر میتوانند مراجعه کنند. به طور کلی هر زنی که دچار یک آسیب اجتماعی شده و نیازمند مکانی برای در امان ماندن از آسیبهای بیشتر باشد می تواند مراجعه کند و نیاز به ارائه هیچ مدرک و معرفی نامه ای نیست.
هزینه ها چطور تامین می شود؟
سازمان بهزیستی به ازای هر نفر مبلغ هشت هزار تومان به عبارتی هشتاد هزار ریال پرداخت می کند که این مبلغ هر چند ماه یکبار پرداخت می گردد و در طی این مدت هزینه ها توسط مدیر مرکز تامین می شود.
چه ارگانهایی به مرکز کمک می کند؟
از نظر مالی سازمان بهزیستی با پرداخت سرانه حمایتگر مرکز می باشد، ولی در صورت حمایت از مراجعین به منظور ارائه خدمات مددکاری و نظارت ، شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر ، معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری استان و سازمان تخلفات شهری در اجرای طرح‌های جمع‌آوری و ساماندهی مرکز را همراهی کرده‌اند.
گرچه قبلاً ذکر شد شهرداری در پرداخت کمک هزینه رهن ساختمان پیشقدم حمایت از سرپناه شد و این حمایت در سال جاری توسط خانواده محترم استانداری و پالایشگاه نفت نیز شامل حال مرکز گردید. گرچه همچنان برای تامین هزینه های جاری مرکز و پرداخت اجاره بها با مشکل مواجه هستم.
چه خدماتی ارائه میدهید؟
خدمات مشاوره فردی و آموزش فردی و گروهی، خدمات مددکاری شامل ارجاع به پزشک و مراکز درمانی، ارجاع جهت دریافت خدمات MMT ، شام و صبحانه، لباس و وسایل شستشو و نظافت، انجام آزمایش HIV و بسته های کاهش آسیب شامل (کاندوم، سرنگ، پد الکلی) ارائه می گردد. لازم به ذکر است که کلیه خدمات این مرکز به صورت رایگان انجام می گیرد.
چند کارمند و مددکار دارید؟
به خاطر شرایط جسمی و روانی مراجعین کمتر کسی حاضر به همکاری می باشد . مخصوصا با توجه به ساعت فعالیت شبانه مرکز تنها چند نفر جهت نگهبانی همکاری داشته اند ، که آنها هم به صورت موقت بوده است. از این رو از ابتدای فعالیت مرکز تاکنون جهت انجام خدمات مشاوره ، آموزش، مددکاری، نظارت بر فعالیت تیم سیار و آشپزی خودم حضور داشتم.
با زنانی که دچار بحران های شدید روحی هستند چطور برخورد میکنید؟
با توجه به شناخت و درک و وضعیت روحی این زنان و سابقه فعالیت با آنان، پس از جلب اعتمادشان و انجام مشاوره سعی بر این می‌شود که فضای سر پناه را به دور از هرگونه عامل استرس زا برای استراحت آنان مهیا کرده تا بتوانند در محیطی کاملاً امن ، مدت زمانی که می توانند از مرکز استفاده کنند را سپری کنند. تقریباً اکثر افراد مراجعه کننده به خاطر مصرف شیشه ، هروئین، حشیش و ماری جوانا در همین وضعیت مراجعه می کنند.
آیا توانسته اید اعتمادشان را جلب کنید؟
تقریباً در تمام شرایط افراد مراجعه کننده به من اعتماد داشته و من را به عنوان حامی خود می شناسند و با توجه به هر نوع مشکل و شرایط خاصی که در در آن قرار گرفته باشند در محیط سرپناه در امنیت کامل قرار دارند.
با توجه به اینکه سرپناه ساعت خاصی دارد، ممکن است بعد از یک بار مراجعه دیگر نیایند؟
بله- این امکان وجود دارد که فردی فقط یک یا دو بار به مرکز مراجعه کنند. گرچه سعی ما بر این است که شرایط را به گونه‌ای مدیریت کنیم که شاهد مراجعه مجدد افراد واجد دریافت خدمات باشیم و توسط تیم سیار نیز پیگیری حضور مجدد آنها می شویم.
در روز چند مراجعه کننده دارید و بیشتر از چه قشر زنان آسیب دیده ای هستند؟
این مرکز با ۲۰ تخت و با پذیرش اولیه حدود ۷ الی ۹ نفری فعالیت خود را آغاز نمود، که به مرور زمان و در حال حاضر با افزایش مراجعین مواجه شدیم و حتی گاهی بیشتر از ظرفیت پذیرش داشتیم.
در این مرکز از قشرهای مختلف و زنان آسیب دیده از جمله زنان معتاد، زنان باردار معتاد، زنان با رفتار پرخطر و … پذیرش داشتیم . گاهی اوقات نیز از زنان خیابانی در معرض آسیب نیز پذیرش شده اند و پس از پذیرش اولیه به مراکز مرتبط ارجاع داده شده و زمینه بازگشت به خانه برایشان فراهم شده است.
میانگین سن آسیب های اجتماعی در زنان چقدر است؟
با توجه به اینکه جامعه از حالت سنتی خود به سمت مدرن شدن پیشرفته و بنیان خانواده ها را تحت تأثیر قرار داده است همچنین ضعف یا پایبندی به ارزشهای دینی و اخلاقی، نداشتن درآمد کافی برای گذراندن زندگی که منجر به طلاق و اعتیاد شده و مهم تر از تمامی این موارد فقر دانش و عدم آگاهی از آسیبهای اجتماعی و عواقب آنها منجر به پایین آمدن سن آسیب در زنان شده است . به گونه‌ای که شاهد مصرف مواد و روابط خارج از عرف در دختران سنین پایین هستیم.
امکانات و نحوه نظافت آنها به چه صورت است ؟
هر فرد در ابتدای مراجعه ملزم است دوش بگیرد در صورت نیاز لباس در اختیارش قرار می‌گیرد و پس از آن وارد محیط داخلی سرپناه می شود و از امکانات پذیرایی بسته های کاهش آسیب بسته های حمایتی و خدمات مشاوره و مددکاری و تختی برای استراحت بهره مند خواهد شد. هر فرد در نظافت جای شخصی خود و فضاهای مشترک ( حیاط و سرویس های بهداشتی و حمام )سرپناه مسئول است. ورود به آشپزخانه نیز به لحاظ بهداشتی ممنوع میباشد و تمامی ظروف یکبار مصرف میباشد.
آیا توانسته اید مهارتی به آنها بیاموزید و یا در زمینه ترک اعتیاد کمکشان کنید؟!
یکی از اهداف اصلی مراکز کاهش آسیب ، جلوگیری از انتقال بیماریهای عفونی در افراد آسیب دیده است . بنابراین آموزش پرهیز از رفتارهای پرخطر جنسی و آموزش بیماری های عفونی در اولویت قرار دارد.
آموزش بهداشت فردی، مهارتهای زندگی و … آموزش حرفه آموزی در حد توان مراجعین صورت می پذیرد.
مهترین نتیجه این آموزش‌ها تغییر الگوی مصرف در مراجعین( از بین رفتن تزریق در زنان) عدم انتقال بیماری ایدز در بین افراد شناسایی شده بوده است.
در واقع در سرپناه نگاه به زنان آسیب دیده محور است تا سلامت محور. نمی‌توان انتظار داشت خدمات ارائه شده منجر به سلامتی این قشر شود. در این مرکز الزام به درمان نیست ولی برای درمان اعتیاد خود تشویق شده و از حمایت بهزیستی بهره مند شوند . چنانچه فردی تمایل به این مهم داشته باشد به مراکز تحت نظارت بهزیستی به صورت رایگان ارجاع داده می شود.
با توجه به اینکه ممکن است دچار بیماری شده و به درمان و یا پیگیری نیاز داشته باشند، آیا تست های غربالگری و پزشکی نظیر HIV، هپاتیت و… انجام می شود؟
از هر فردی پس از مراجعه به مرکز مشاوره قبل از انجام آزمایش ایدز در صورت تمایل تست رایگان گرفته می‌شود و اگر نتیجه آزمایش فرد مثبت باشد پس از مشاوره ثانویه به مرکز بیماری های رفتاری جهت آزمایش های تاییدی ارجاع داده می‌شود و در صورت تایید با حفظ پنهان ماندن این موضوع در مرکز تحت درمان دارویی قرار می گیرد و تنها جهت پیگیری درمان توسط مسئول مرکز سرپناه دنبال می شوند.
و متاسفانه جهت آزمایشات هپاتیت برای این قشر تا کنون موفق به دریافت خدمات حمایتی از معاونت بهداشت نشده‌ایم.
در طول این مسیر با چه مشکلاتی رو به رو هستید؟
مهمترین دغدغه و مشکل سرپناه نداشتن مکانی ثابت است. اینکه در محله آسیب خیز ساختمانی با شرایط فیزیکی مناسب که صاحب خانه نیز حاضر به در اختیار قرار دادن ساختمان به این منظور شود کار بسیار دشواری است . گذشته از اینکه جلب موافقت اهالی محله برای قرارگرفتن مرکز در آنجا با سال‌ها فعالیت مفید و موثر مرکز حاصل نشده است. این جابجایی‌ها منجر به افت مراجعه قشر مورد نظر خواهد شد که باعث دور ماندن از اهداف مرکز می‌شود. پراکنده شدن گروهی که شناسایی شده و از خدمات مرکز بهره مند می شدند منجر به کمرنگ شدن آموزش‌ها و رواج بیماریهای عفونی، بارداری های این زنان ، خرید و فروش نوزادان و خیلی مسائل از این قبیل می شود.
چه توقعی از مسؤلان دارید؟
با توجه به اینکه در سطح کشور نهادی به عنوان بهزیستی وجود دارد که محوریت پرداختن به آسیب ها را به صورت تخصصی بر عهده دارد ولی نهادهای دیگر باید بدون نگاه بخشی خود این دستگاه را حمایت کنند تا بتوانیم با کمک نیروهای متخصص بهزیستی برنامه‌های هدفمندی را برای کاهش آسیب دنبال کنیم . با وجود گذشت شش سال از فعالیت این مرکز علی‌رغم جلسات متعددی که در ارگان های مختلف برای کاهش آسیب های اجتماعی برگزار گردید و بازدید های متعددی که از مرکز به عمل آمده است نتوانستم به نگاه جمعی و مشترک برسیم و اینکه مقابله با آسیب های اجتماعی نیازمند از عزم جمعی است، تنها در حد حرف باقی مانده است
آیا کمک های مردمی هم دریافت کردید؟
با توجه به دستورالعمل که مرکز به سرپناه تابلو نداشته و یا فقط به عنوان موسسه تابلو نصب کند تا رفت و آمد زنان به راحتی و با حفظ حرمت و کرامت زن انجام گیرد مردم نسبت به مرکز شناخت نداشته و به همین دلیل کمک نیز از طرف آنها شامل مرکز نمی شود گرچه اعتیاد و رفتارهای پرخطر جنسی و تابو بودن این موضوع خود دلیلی بر عدم حمایت آنان است و از کمک کردن به این گروه اکراه دارند
حرف آخر
از مردم خواهش می کنم با وجود مراکز در محلات جبهه گیری نکنند . هدف از راه اندازی مراکز کاهش آسیب تنها خدمات رسانی به افراد آسیب دیده نیست بلکه مصون نگهداشتن مردم محله از آسیب های اجتماعی این افراد آسیب دیده است.
قضاوت نکنید هیچ فردی با آسیب به دنیا نمی آید و هیچ زن و دختری معتاد و تن فروش به دنیا نیامده است اگر طالب حمایت از آنان نیستیم نمک بر زخم شان نیز نپاشیم.
و در آخر می خواهم از همسرم که از مردان نیک روزگار است قدردانی کنم او در تمامی سختی ها همراه و هم قدمم بود و بی منت من ومجموعه سرپناه را یاری کرده است .