تشکل‌های مردمی بسترساز افزایش حساسیت‌ها در حوزه کودکان هستند
رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران با بیان اینکه تشکل های مردمی بیشتر از دولتی‌ها پای کار بودند، گفت: البته اینطور نبود که همه بنشینند و قانونی را بنویسند و از دانش و تجربه زیستی سازمان های غیردولتی استفاده نشود، بلکه حضور این سازمان‌ها بسترساز افزایش حساسیت ها در حوزه کودکان شد.
سیدحسن موسوی چلک، در میزگرد تخصصی که امروز شنبه مصادف با ۱۲ ژوئن روز جهانی مبارزه با کار کودکان برگزار شد، با اشاره به چگونگی روند تصویب قانون جدید حمایت از اطفال و نوجوانان و مسیری که برای رسیدن به آن طی شد، در خصوص جایگاه مددکاران اجتماعی در این قانون تازه تصویب شده، اظهار داشت: در آیین نامه جدید، محور و روح آن مددکاری اجتماعی است و الان هم که بهزیستی به عنوان متولی کار انتخاب شده، مددکاران و فوریت‌های اجتماعی محور قانون جدید هستند.
موسوی چلک ادامه داد: در قانون جدید، جایگاه سازمان‌های غیردولتی نیز خیلی قوی‌تر شده است. بسیاری بر این باورند آنچه که در این سال‌ها در حوزه کودکان در ایران اتفاق افتاده، به خاطر حضور سازمان‌های بین‌المللی است، اگرچه من احترام می‌گذارم به یونیسف، اما به عنوان کسی که سال‌ها در این حوزه مسئولیت داشتم و گاهی از طرف دولت در برخی موارد پاسخگو باشم، باید بگویم اگر تشکل‌های مردمی نبودند، حساسیت‌ها در حوزه کودکان آنقدر بالا نمی‌رفت.
رئیس انجمن مددکاری اجتماعی ایران با یادآوری اینکه سازمان‌های غیردولتی بیشتر از دولتی‌ها پای کار بودند، تصریح کرد: البته اینطور نبود که در قوه قضاییه یا دولت همه بنشینند و قانونی را بنویسند و از دانش و تجربه زیستی سازمان‌های غیردولتی استفاده نشود، بلکه حضور این سازمان‌ها باعث شد ما در سیاست‌گذاری مجبور شویم به کودکان توجه بیشتری نشان دهیم.
در هیچ کشوری به اندازه ایران، مددکاران اجتماعی اختیار ندارند
این آسیب شناس با تشریح جایگاه مددکاری اجتماعی در کشورمان اضافه کرد: در هیچ کشوری در دنیا، به اندازه ایران مددکاران اجتماعی اختیار ندارند. به این ترتیب که اگر یک مددکار اجتماعی تشخیص دهد فردی حتی در معرض آزار است، (حتی اگر هنوز آزاری ندیده باشد) برای ورود قانونی برای حمایت، نیاز به حکم قضایی ندارد و این یک اتفاق بزرگ است که در این قانون افتاده است.
موسوی چلک اضافه کرد: اگر فقط سی درصد این قانون اجرایی شود، ما جز پیشروترین کشورها در حمایت از کودکان خواهیم بود. البته در حال حاضر این قانون اجرا می‌شود، اما کیفیت و فراگیری آن مساله‌ای است که باید مورد توجه قرار گیرد.
وی توضیح داد: مثلا تا ۲۸ اردیبهشت امسال ۱۴۰۱ کودک اتباع بیگانه که مادر ایرانی داشتند، شناسنامه گرفتند، اتفاقی که خیلی اهمیت دارد و در این سال‌ها کودکان زیادی در این زمینه اذیت شدند. در کل همه مواد این قانون اجرا می‌شود، اما فراگیری، کیفیت و پایداری آن مهم است. این کار یک سیستم نظارت قوی می‌خواهد و قرار شد که یک مرجع ملی به عنوان ناظر حضور داشته باشد. وزارت رفاه مجری است و نباید خودش ناظر باشد و جایگاه نظارت این موضوع باید بگوید به طور مثال پنج یا ده تشکل مردمی در این میان حضور داشته باشند.
تصویب قانون اطفال و نوجوانان دغدغه ها را کاهش داد
این آسیب شناس اجتماعی افزود: در فضای موجود، حاکمیت دغدغه دارد که برای کودکان کار کند. خوشبختانه با تصویب قانون اطفال و نوجوانان، پلیس، سیستم قضایی، وزارت بهداشت و کارکنانش وظیفه دارند این قانون را اجرا کنند. بعد از تصویب هم یک موج آگاه‌سازی در این حوزه اتفاق افتاد که قابل توجه بود.
او ادامه داد: برای تمام معلمان آموزش و پرورش فیلم‌های آموزشی تهیه کردیم بخش‌های مورد نیاز آن را برای والدین و دانش‌آموزان نیز به نمایش گذاشتیم. برای قضات قوه قضاییه نیز فیلم دیگری تهیه شد تا آنها نیز بهتر با این قانون جدید آشنا شوند و برای کارکنان دولت هم کارگاه‌های آموزشی برگزار شد. اگرچه در قانون جایگاه سازمان‌های غیردولتی برای مداخله را ضعیف کرده بودند، اما در بند الف ماده ۶، عنوان شده که بهزیستی می‌تواند از شناسایی تا توانمندسازی کودکان و نوجوانان از تمام ظرفیت سازمان‌های غیردولتی، بهیاری‌ها و معتمدین محله استفاده کند. البته من به عملکرد بهزیستی نقدهایی دارم و معتقدم که خیلی از اوقات در تعامل با سازمان‌های غیردولتی نتوانسته خوب عمل کند، ولی در حوزه کودکان از روی انصاف عملکرد خوبی داشته است.
رسانه نباید به کودکان کار برچسب نامیمون بزند
این فعال اجتماعی در ادامه صحبت‌هایش عنوان کرد: بخش دیگر برای آگاه‌سازی درخصوص کودکان کار رسانه است که باید به درستی از آن استفاده شود. به طور مثال برچسب عضو باند بودن، ظلم در حق کودکان است. فرقی نمی‌کند من در حوزه رسانه این کار را انجام دهم یا در دستگاه‌های دولتی یا حتی به عنوان یک نخبه. اینکه به یک بخشی از این کودکان که تحت آسیب هم هستند، برچسب نامیمون بزنیم در شان بچه‌ها نیست.
وی افزود: البته نمی‌خواهم بگویم این برچسب‌ها عامدانه بود، می‌تواند به این دلیل باشد که آن هنرمند از مشاور استفاده نمی‌کند یا مشاور او از آگاهی کامل برخوردار نیست. بهترین هنرمندان هم به مشاوران خوب نیاز دارند، یکی از کارگردان‌هایی که جز بهترین فیلمسازان ایران در حوزه اجتماعی است، قصد ساخت فیلمی در حوزه کودکان داشت و به همراه نویسنده فیلم که او هم از جایزه بگیران جشنواره‌ای کشور بود، جلسه‌ای با انجمن گذاشتند و بعد از این جلسه گفتند ذهنیتی که نسبت به بچه‌ها داشتند چیز دیگری بوده و این جلسه به آنها کمک زیادی کرده است. به نظرم اینکه افراد فعال در حوزه کودکان کار بتوانند با کانون فیلمنامه‌نویسان یا دبیران اجتماعی رسانه‌های مختلف همکاری کنند، می‌تواند در این زمینه بسیار مثمرثمر باشد.
به گفته موسوی چلک، در حوزه رادیو این اتفاق افتاد و سند آسیب‌های اجتماعی صدا تهیه شد. ضمن اینکه قانون اطفال و نوجوانان که به تازگی تصویب شده، تنها قانون مرتبط با کودکان نیست، ما قانون منع فوری اشکال کار کودک، پیمان‌نامه‌ی جهانی حقوق کودک، قانون حمایت از کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست و قانون کار و آیین نامه‌های اجرایی را هم داریم و رسانه‌ها می‌توانند در معرفی این ظرفیت‌ها و مطالبه‌گری با استناد به این قوانین عمل کنند. نکته اینجاست وقتی یک کودک مورد آزار قرار می‌گیرد، اگر تنها احساسی برخورد کنیم به نتیجه مطلوب نمی‌رسیم، چون باید قانون مبنای مطالبه‌گری ما باشد.
قانون حمایت از اطفال و نوجوانان محصول چند دهه تجربه است
موسوی چلک با ذکر این موضوع که قانون حمایت از اطفال و نوجوانان، محصول چند دهه تجربه دانشگاهیان، سازمان‌های غیردولتی، دولتی، کارشناسان آزاد و یک مطالعه و همگرایی خوب بود، اظهار داشت: کسی نیست که بگوید که برای تصویب این قانون از ما دعوت نشده بود، چون کودک محور تدوین این قانون بود، نه سازمان و دستگاه. این قانون برای نهادینه کردن اورژانس اجتماعی تاثیرگذار بود، برای درگیر شدن رویکرد اجتماعی قوه قضاییه در این حوزه تاثیرگذار بود و در همین فضا لایحه پلیس اطفال هم در حال تصویب است. از طرف دیگر پاسخگویی سازمان‌ها در این حوزه بیشتر می‌شود، چون موضوع کودکان تبدیل به یک دغدغه جدی در کشور شده و دیگر موضوعی نیست که به آن برچسب سیاسی بزنیم. حالا دیگر در کنار سازمان‌های غیردولتی که حضور گسترده داشتند، دولتی‌ها هم مجبورند در این حوزه کار کنند.
او ادامه داد: این قانون برای تحقق حقوق شهروندی کودکان یک فرصت است. البته قبول داریم که دیر شد، اما حالا که تصویب شد یک فرصت است و آیین‌نامه آن به زودی ابلاغ می‌شود، اگر حتی ابلاغ هم نشود، بخش‌های عمده آن قابلیت اجرا دارد. پس بیاییم در فضای مطالبه‌گری سالم و دیده‌بانی درست، هم مراقب باشیم که این قانون تضعیف نشود، هم اگر نیاز به اصلاح یا تسهیلگری دارد، آن را انجام دهیم و به این نکته توجه کنیم که هر فعالیتی قرار است صورت گیرد، در راستای منافع کودکان باشد.
رییس انجمن مددکاران اجتماعی ایران یادآور شد: این قانون می‌تواند یک الگوی برای دستیابی به حقوق سایر گروه‌ها باشد. در این قانون مددکاران، سازمان‌ها و نهادهای اجتماعی، اختیارات زیادی دارند و مجازات‌هایی هم برای افراد و دستگاه‌هایی که تخطی می‌کنند دیده شده، اگرچه رویکرد من خیلی مجازاتی نیست و معتقدم باید تسهیلگری کنیم، اما قانون اطفال و نوجوانان را یک نقطه عطف در قانونگذاری اجتماعی ایران می‌دانم.
این فعال اجتماعی درباره استفاده از تمام ظرفیت‌های موجود برای احقاق حقوق کودکان نیز گفت: من معتقدم مطالبه‌گری باید از طرف سازمان‌های مردم نهاد، نخبگان، هنرمندان و حتی ظرفیت‌های مذهبی باشد، گاهی اوقات یک روحانی می‌تواند تاثیرگذار باشد. یا به طور مثال زمانی که شصت هزار نفر برای تماشای ویدئوی لایو یک سلبریتی در نیمه‌های شب آنلاین می‌شوند، پس می‌بینیم که آنجا نیز یک ظرفیت مهم وجود دارد، منتها استفاده از این ظرفیت‌ها باید آگاهانه باشد و نه برای تجارت و بیشتر دیده شدن.
موسوی چلک تاکید کرد: هیچکس حق ندارد با سواستفاده از کودکان و به طور خاص کودکان کار تجارت کند. با این شرایط بد نیست که از هر ظرفیتی برای آگاه‌سازی و مطالبه‌گری استفاده شود. این قانون گام بزرگی بود که برداشته شد اما نباید با آن قانع شویم، به طور طبیعی در نیازسنجی‌هایی که انجام می‌شود به موارد جدیدتری هم می‌رسیم و در کل باید به دنبال تحقق حقوق کودک باشیم.